ខៃ កាន ភេទប្រុស អាយុ៧០ឆ្នាំ គឺជាជនជាតិខ្មែរ សព្វថ្ងៃរស់នៅភូមិចង្ហប ឃុំក្បាលដំរី ស្រុកអូរគ្រៀងសែនជ័យ ខេត្តក្រចេះ បានរៀបរាប់ថា នៅឆ្នាំ១៩៧០ ខ្ញុំរៀនថ្នាក់ទី១០ចាស់ ហើយនៅឆ្នាំដដែលខ្ញុំក៏ឈប់រៀន។ កាលនោះ ខ្ញុំរស់នៅជាមួយអ៊ំ ព្រោះឪពុកម្តាយ និងប្អូនស្រីរបស់ខ្ញុំបានស្លាប់ដោយសារជំងឺ និងគ្មានថ្នាំព្យាបាលតាំងពីសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម។
ចូលមកដល់របបខែ្មរក្រហម ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំង និងបង្ខំខ្ញុំឲ្យចូលធ្វើការងារក្នុងកងចល័ត និងត្រូវជីកដី លើកទំនប់យកទឹកធ្វើស្រែប្រាំងគ្មានពេលសម្រាកឡើយ ចំណែកការហូបចុកគឺមិនបានគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ ខ្មែរក្រហមបានចែកអង្ករមួយកំប៉ុងឲ្យប្រជាជនហូបរួមគ្នាជាច្រើននាក់ ដូច្នេះចុងភៅបានយកអង្ករទៅបបរលាយជាមួយគល់ចេក និងគល់ល្ហុង។ ខ្ញុំរស់នៅពិបាកខ្លាំងណាស់។ លើសពីនេះ ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកការងារប្រជាជនទៅតាមក្រុម មានដូចជា ក្រុមកុមារ ក្រុមយុវជន ក្រុមមនុស្សចាស់ជាដើម ដោយក្នុងក្រុមនីមួយៗមិនបានកំណត់ចំនួនមនុស្សឡើយ។ ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកក្រុមទាំងនោះឲ្យទៅធ្វើការងារនៅទំនប់ប៉ាក់ ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិស្រែជិះ។ សមាជិកគ្រួសារនីមួយៗត្រូវរស់នៅបែកពីគ្នា ព្រោះខ្មែរក្រហមចល័តអ្នកទាំងនោះឲ្យទៅធ្វើការនៅកន្លែងផ្សេងៗ។
ខ្មែរក្រហមក៏ជម្លៀសប្រជាជនថ្មីមកពីខេត្ត និងតំបន់ផ្សេងៗចម្រុះគ្នា រួមមានជនជាតិខ្មែរ ជនជាតិដើមភាគតិចចាម ឲ្យមករស់នៅក្នុងខេត្តក្រចេះដែរ។ ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកប្រជាជនថ្មីទាំងនោះទៅតាមចំនួនគ្រួសារ គឺពី២០ ទៅ ៣០គ្រួសារ ឲ្យរស់តំបន់ ឬភូមិតូចៗ និង ពី៤០ ទៅ ៥០គ្រួសារ ឲ្យរស់នៅតំបន់ ឬភូមិដែលមានទំហំធំ។ ប្រជាជនថ្មីទាំងនោះត្រូវធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើង និងជិះកាណូត។ ក្រោយពេលប្រជាជនថ្មីមករស់នៅក្នុងភូមិចង្ហប ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា ប្រជាជនចាស់ និងប្រជាជនថ្មីទាំងនោះ មានទំនាក់ទំនងគ្នាល្អ ហើយពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។
បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ ប្រជាជនក្នុងភូមិចង្ហបខ្លះបានបាត់ខ្លួនដោយសារចូលបម្រើកងទ័ពខ្មែរក្រហម ហើយប្រជាជនខ្លះទៀតបានស្លាប់លើសមរភូមិ។ ចំណែកប្រជាជនថ្មី ឬ ប្រជាជន ១៧ មេសា ដែលខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកកាន់ភូមិចង្ហប ក៏ធ្វើដំណើរវិលត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនវិញ។ ទោះជាយ៉ាងណា មកដល់សព្វថ្ងៃក៏មានប្រជាជនថ្មីមួយចំនួន បានត្រឡប់មកលេងភូមិចង្ហបដែរ។ បច្ចុប្បន្ន ខ្ញុំរស់នៅជុំប្រពន្ធកូន ប៉ុន្តែខ្ញុំមានជំងឺប្រចាំកាយ ដូចជា ឈឺចង្កេះ ឈឺខ្នង និងឈឺតាមសរសៃជាដើម ដែលបណ្តាលមកពីធ្វើការងារធ្ងន់ធ្ងរ ហួសកម្លាំង និងហូបមិនបានគ្រប់គ្រាន់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។
អត្ថបទ ៖ សាន្ត គឹមស៊ីន អ្នកស្ម័គ្រចិត្តកម្ពុជាខេត្តក្រចេះ
រូបថត ៖ បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
