មជ្ឈមណ្ឌលសន្ដិភាពអន្លង់វែង នៅថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៥ បានរៀបចំវេទិកាថ្នាក់រៀនស្ដីពី «ប្រវត្ដិសាស្រ្ដកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» ផ្តោតលើ «បទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម» ដោយមានសិស្សចំនួន៦នាក់ ក្នុងនោះមានសិស្សស្រីចំនួន៤នាក់ និងសិស្សប្រុសចំនួន២នាក់ ដឹកនាំដោយនាយកអនុវិទ្យាល័យលំទង មកចូលរួម។
បទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ជាទូទៅត្រូវបានឱ្យនិយមន័យថាគឺជាការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើច្បាប់ និងទំនៀមទម្លាប់ស្ដីពីសឹកសង្គ្រាម។ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមត្រូវបានកំណត់ថា គឺជាបទល្មើសនៅក្នុងឧបករណ៍គតិយុត្ដិអន្ដរជាតិជាច្រើន ដូចជាអនុសញ្ញាទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៤៩ និងពិធីសារបន្ថែមទី១ឆ្នាំ១៩៧៧។
លក្ខន្ដិកៈទីក្រុងរ៉ូមបានឱ្យនិយមន័យឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមនៅក្នុងមាត្រា៨ ហើយបានចែងថា ឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ ស្ថិតក្នុងសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្ដរជាតិ និងសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការនៃបណ្ដាប្រទេសជាសមាជិកលក្ខន្ដិកៈស្របទៅតាមគោលការណ៍នៃការបំពេញបន្ថែម។
ដូចគ្នានឹងករណីឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិដែរ នីតិកម្មជាតិនៃប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឱ្យតុលាការជាតិអាចជំនុំជម្រះឧក្រិដ្ឋជនសង្គ្រាម ដើម្បីឱ្យស្របទៅនឹងកាតព្វកិច្ចអន្ដរជាតិដែលកម្ពុជាបានព្រមព្រៀង។
ចាប់តាំងពីមានជម្លោះព្រំដែនរវាងប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃ ចាប់ពីថ្ងៃទី២៤-២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥មក ការទទួលព័ត៌មាន និងការយល់ដឹងអំពីសង្គ្រាម ការបំផ្លិចបំផ្លាញ និងឧក្រិដ្ឋកម្មនានានៃ សង្គ្រាមត្រូវបានពិភាក្សាទូទៅ ជាពិសេស គឺយុវជនទាំងនេះបានជួបហេតុការណ៍ផ្ទាល់ភ្នែក និងស្ដាប់ឮផ្ទាល់ត្រចៀកក្នុងពេលថ្មីៗ។ ការរៀនសូត្រដោយភ្ជាប់នឹងព្រឹត្ដិការណ៍ជាក់ស្ដែងបែបនេះធ្វើឱ្យយុវជនងាយយល់ និងចងចាំ ជាពិសេសបង្កើនការចង់ចេះចង់ដឹងបន្ថែមទៀតទៅតាមការវិវត្ដន៍ស្ថានការណ៍ជាក់ស្ដែង។
នៅអំឡុងពេលជម្លោះ គ្រឹះស្ថានអប់រំរបស់រដ្ឋនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនដែលប្រឈមផលប៉ះពាល់ត្រូវបានផ្អាកដំណើរការបណ្ដោះអាសន្នបន្ទាប់ពីមានគ្រាប់ផ្លោងចូលដល់ភូមិស្ថានស៊ីវិល។ គិតត្រឹមថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា កន្លងទៅ អំឡុងពេលជម្លោះ សាលារៀនរបស់រដ្ឋប្រមាណ៦០០ទីតាំងត្រូវបានផ្អាកដំណើរការដែលធ្វើឱ្យសិស្សខកខានការរៀនសូត្រប្រមាណ១៥ម៉ឺននាក់ និងគ្រូបង្រៀនជាង៦ពាន់នាក់។ ក្រៅពីនេះ សាលារៀន វត្ដអារាម ទីកន្លែងសក្ការៈ និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ត្រូវបានក្លាយជាគោលដៅទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់ភាគីថៃ។ នៅក្នុងនោះសាលារៀនបឋមសិក្សាតាមាន់សែនជ័យ ស្ថិតនៅក្នុងខេត្ដឧត្ដរមានជ័យត្រូវទទួលរងការខូចខាតស្ទើរតែទាំងស្រុងដោយសារកងទ័ពថៃទម្លាក់គ្រាប់ត្រូវ។ ដំបូល និងជញ្ជាំងត្រូវបានធ្លុះធ្លាយ និងបែកបាក់ជាបំណែកៗ។ ទីតាំងនោះគឺជាកន្លែងអប់រំសម្រាប់សិស្សចំនួន២០០នាក់។ ដោយសារការគំរាមកំហែងនេះ សិស្សានុសិស្សទាំងអស់បានបង្ខំចិត្ដជម្លៀសខ្លួនតាមក្រុមគ្រួសារទៅកាន់ជម្រកសុវត្ថិភាពដែលឆ្ងាយពីខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន។
នៅក្នុងសប្ដាហ៍នេះ ចាប់ពីថ្ងៃទី១១ ខែសីហាមក ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡាបានជូនដំណឹងដល់អាណាព្យាបាលរបស់សិស្សឱ្យបញ្ជូនកូនឱ្យចូលរៀនវិញ ហើយគ្រូៗបានខិតខំប្រមែប្រមូលសិស្សជាច្រើនដំណាក់កាល។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី សិស្សមិនទាន់វិលត្រឡប់មកវិញគ្រប់ចំនួននោះទេ ដោយសារតែខ្លាចរត់ភៀសខ្លួនច្រើនដងបន្ដទៀត។ សិស្សានុសិស្សមួយចំនួនបានចុះឈ្មោះចូលរៀនបណ្ដោះអាសន្ននៅឃុំស្រែណូយ ខេត្ដសៀមរាប ដើម្បីកុំឱ្យខាតពេលរៀនសូត្រ។
កន្លងមក យុវជនដែលមកកាន់មជ្ឈមណ្ឌលសន្ដិភាពអន្លង់វែង គឺរៀនសូត្រអំពីឧក្រិដ្ឋកម្មនានាដោយផ្អែកលើប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរក្រហម ដូចជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ។ ប៉ុន្ដែក្នុងស្ថានភាពនៃជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនេះ បានបង្វែរការចាប់អារម្មណ៍យុវជនឱ្យយល់ដឹងពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មទាំងនោះដូចគ្នា ជាពិសេស គឺឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ដោយយោងទៅលើភស្ដុតាងដែលរកឃើញក្នុងជម្លោះប្រដាប់អាវុធ។
សិស្សានុសិស្សទាំង៦នាក់ខាងលើនេះ បានផ្ដោតទៅលើការពិភាក្សាអំពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ដែលពន្យល់ដោយបណ្ឌិត លី សុខឃាង នាយកមជ្ឈមណ្ឌលសន្ដិភាពអន្លង់វែង និងភ្ជាប់ជាមួយទិដ្ឋភាពជាក់ស្ដែងនៃការចាប់ខ្លួនទាហានកម្ពុជាចំនួន២០នាក់ និងបញ្ជូលត្រឡប់មកវិញចំនួន២នាក់ក្នុងស្ថានភាពពិការភាព និងវង្វេងវង្វាន់ស្មារតី។
ការពិភាក្សាក៏បានឈរលើបញ្ហាសំខាន់ៗដែលជំរុញឱ្យមានជម្លោះនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនប្រទេសទាំងពីរ រួមមាន៖
ទីមួយ) ផ្ដើមចេញពីទាហានថៃបានមកបាញ់សម្លាប់ទាហានខ្មែរដល់លេណដ្ឋានក្នុងតំបន់មុំបីស្ថិតក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥។
ទីពីរ) ថៃបានពង្រីកទំនាស់ និងបង្វែរសាច់រឿងដែលត្រូវដោះស្រាយជាមួយកម្ពុជាទៅជាការគំរាមកំហែងផ្ដាច់អគ្គិសនី អ៊ីនធឺណិត ឥន្ធនៈ និងឧស្ម័នដល់កម្ពុជា រហូតមានការបិទច្រកព្រំដែនទាំងស្រុងលែងឱ្យមានការចេញចូលទាំងសងខាងគិតត្រឹមថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ដោយមេភូមិភាគ២របស់ថៃឈ្មោះ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង។
ទីបី) ទាហានថៃបានយកហេតុផលគ្រប់គ្រងប្រាសាទតាមាន់ និងការដើរជាន់មីននៃកងទ័ពរបស់ខ្លួន ដើម្បីធ្វើសង្គ្រាមវាយប្រហារកម្ពុជាមុន។
ទីបួន) ការញុះញង់ និងប្រកាសជាសាធារណៈរបស់មេទ័ពថៃ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង ដែលចង់វាយយកប្រាសាទតាមាន់ ប្រាសាទតាក្របី និងវាយយកឱ្យដល់ទីក្រុងភ្នំពេញដោយប្រើរយៈពេលតែ៣ថ្ងៃ។
ខាងក្រោមនេះ គឺជាការយល់ឃើញផ្សេងៗគ្នារបស់សិស្សបន្ទាប់ពីពិភាក្សាហើយ ៖
នាងខ្ញុំឈ្មោះ ភឿន ម៉ារ៉ា អាយុ១៥ឆ្នាំ រៀននៅថ្នាក់ទី៧ (A) នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង៖
«ខ្ញុំបានដឹងទាក់ទងនឹងសង្គ្រាម៥ថ្ងៃរវាងកងទ័ពកម្ពុជា និងថៃ ដូចជា ហេតុការណ៍ទី១) ថៃបានគិតថា ប្រាសាទដែលនៅលើទឹកដីកម្ពុជា គឺជាប្រាសាទរបស់ខ្លួន ទើបប្រទេសថៃបានគូទីតាំងដោយខ្លួនឯងដែលបានសរសេរឈ្មោះប្រាសាទដែលជារបស់ខ្មែរចូលក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន។ ហេតុការណ៍ទី២) ថៃបានចូលមកលើទឹកដីរបស់កម្ពុជាដែលបានឈរជើងនៅលើប្រាសាទមួយដែលមានឈ្មោះថា «ប្រាសាទតាក្របី» ដោយបានលើកឡើងថា ប្រាសាទនេះគឺជាប្រាសាទរបស់ខ្លួន។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងចង់បិទប្រាសាទតាក្របីដែលជារបស់កម្ពុជាមិនឱ្យប្រជាជនខ្មែរចូលទៅលេងទៀតផង។ អ្វីដែលខ្ញុំហួសចិត្ដបំផុតនោះ គឺនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ ប្រទេសថៃបានវាយប្រហារមកលើកម្ពុជាមុន ដោយបានបាញ់មកលើទាហានកម្ពុជាមុនចំនួន៦គ្រាប់ រួចហើយខ្មែរយើងមានសិទ្ធិក្នុងការបាញ់ការពារខ្លួន និងតតាំងទៅកាន់ថៃវិញ។ មិនត្រឹមតែវាយមកលើកងទ័ពកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះទេ ថៃថែមទាំងធ្វើឱ្យខូចខាតនូវផ្ទះសម្បែងប្រជាពលរដ្ឋ សាលារៀន វត្ដអារាម និងធ្វើឱ្យខូចខាតនូវប្រាសាទព្រះវិហារដែលបានដាក់បញ្ចូលជាសម្បត្ដិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
ចំពោះការបិទច្រកកម្ពុជា-ថៃ ខ្ញុំយល់ថា ការបិទនេះធ្វើឱ្យផលិតផលនាំចេញ និងនាំចូលភាគីទាំងសងខាងមានការកកស្ទះ បាត់បង់ប្រាក់ចំណូល ចំណែកបន្លែ ផ្លែឈើ បានខូចខាត។ ខ្ញុំបានដឹងខ្លះៗ ទាក់ទងការបិទព្រំដែនជាឯកតោភាគី (ថៃជាអ្នកប្រកាសបិទដោយខ្លួនឯង) ព្រោះថៃមិនចង់ឱ្យអីវ៉ាន់របស់ខ្លួនមកប្រទេសកម្ពុជាប្រើប្រាស់ដោយមិនដឹងថា ការធ្វើបែបនេះនឹងបណ្ដាលឱ្យប្រទេសរបស់ខ្លួនមិនអាចនាំទំនិញចេញ ហើយប្រាក់ចំណូលនឹងចុះភាគរយ។
ខ្ញុំបានដឹងព័ត៌មានអំពីការចាប់កងទ័ពកម្ពុជាទាំង២០រូប ក្រោយពីបទឈប់បាញ់។ ចំពោះឈ្លើយសឹកកម្ពុជា២រូបដែលទាហានថៃបានបញ្ជូនមកកម្ពុជាវិញ គឺម្នាក់បាត់បង់ស្មារតី និងម្នាក់ទៀតពិការ។ ខ្ញុំយល់ថា ថៃធ្វើបែបនេះគឺជាការធ្វើទារុណកម្មយ៉ាងសាហាវដែលប្រជាជនខ្មែរយើងមានការឈឺចាប់ ហើយការធ្វើបែបនេះជាការរំលោភបំពានមកលើប្រទេសដទៃ។ ខ្ញុំគិតថាចំពោះ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាំង មេបញ្ជាការកងទ័ពតំបន់២ដែលបានធ្វើការញុះញង់ប្រកាសថានឹងវាយប្រហារយកប្រាសាទខ្មែរ គឺជាមនុស្សដែលមិនស្ដាប់មេដឹកនាំក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន វង្វេងប្រវត្ដិសាស្រ្ដ ឈ្លក់នឹងសង្គ្រាម និងជាមនុស្សដែលចូលចិត្ដយកទឹកដីរបស់ខ្មែរយកធ្វើជារបស់ខ្លួនឯង ឬដែលអាចនិយាយបានថា គឺជាចោរឈ្លានពានទឹកដី ដោយមិនខ្វល់ពីការឈឺចាប់ និងទុក្ខវេទនារបស់ខ្មែរ»។
ខ្ញុំបាទឈ្មោះ វ៉េត វឌ្ឍនាថានន់ អាយុ១៣ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី៧ (B) នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង យល់ឃើញថា៖
«ហេតុការណ៍ដែលខ្ញុំបានដឹងអំពីសង្គ្រាម៥ថ្ងៃរវាងកងទ័ពកម្ពុជា និងថៃ គឺថា ដំបូងភាគីរបស់ថៃបានចូលទឹកដីខ្មែរ ចរចាជាមួយខ្មែរ សុំយកប្រាសាទជាច្រើនដូចជា ប្រាសាទតាមាន់ធំ ប្រាសាទតាក្របី ប្រាសាទតាមាន់តូច ប្រាសាទព្រះវិហារ តំបន់មុំបី ភ្នំទ្រព្យ និងវាលឥន្ទ្រី ដោយអះអាងថាប្រាសាទទាំងអស់នេះគឺជាប្រាសាទរបស់ខ្លួនតាំងពីសម័យដើមរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ដោយលើកហេតុថាបារាំងបានគូសផែនទីខុស។ ខ្មែរមិនព្រមជាមួយការលើកឡើងរបស់ថៃឡើយ ព្រោះពេលមើលតាមផែនទី ប្រាសាទទាំងអស់នេះគឺស្ថិតនៅដែនដីកម្ពុជា។ ការចរចាគ្នារវាងខ្មែរនិងថៃតាំងពីដើមខែឧសភា រហូតដល់ចុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ មិនត្រូវគ្នាឡើយ ទើបខ្មែរដាក់បណ្ដឹងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។ ថៃមិនពេញចិត្តនឹងការដាក់ពាក្យបណ្តឹងនេះឡើយ ទើបថៃធ្វើការវាយប្រហារមកលើខ្មែរមុន និងមិនទៅតុលាការឡើយ ដែលនេះគឺជាការបំពានច្បាប់។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ថៃថែមតាំងបាញ់ប្រាសាទព្រះវិហារដែលជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដែលត្រូវតែទទួលទោសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ខ្ញុំបានដឹងពីទាហានខ្មែរម្នាក់ដែលត្រូវទាហានបានបាញ់ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា នៅតំបន់មុំបី មុនពេលផ្ទុះសង្គ្រាម។
ទាក់ទងនឹងការបិទច្រកព្រំដែនរវាងកម្ពុជា-ថៃជាឯកតោភាគី៖ ដំបូងដោយសារតែជម្លោះព្រំដែន ទើបថៃជាអ្នកប្រកាសបិទដោយខ្លួនឯង ដោយប្រមូលប្រជាជនខ្មែរដែលធ្វើការនៅប្រទេសថៃឱ្យត្រឡប់មកខ្មែរវិញ ចំណែកប្រជាជនថៃដែលធ្វើការនៅខ្មែរក៏ត្រឡប់ទៅថៃវិញដែរ។ ថៃមិនចង់ឱ្យផលិតផលរបស់ខ្លួនចូលមកកម្ពុជាទេ ចំណែកខ្មែរគាំទ្រខ្មែរឱ្យប្រើផលិតផលក្នុងស្រុករបស់ខ្លួន។ ថៃបានគំរាមកាត់ផ្ដាច់អ៊ីនធើណិត និងអគ្គិសនីទៀត។ លើសពីនេះថៃចាប់ឈ្លើយសឹកទាំង២០រូបក្រោយពីមានបទឈប់បាញ់មិនត្រឹមត្រូវឡើយ ព្រោះថៃមកចូលលើទឹកដីកម្ពុជាមុន ហើយថៃធ្វើទារុណកម្មយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើឈ្លើយសឹកនេះទៀត។ ជាក់ស្តែងឈ្លើយសឹកទាំង២រូបដែលថៃបានបញ្ជូនមកកម្ពុជាវិញ គឺម្នាក់បាត់បង់ស្មារតី និងម្នាក់ទៀតពិការ ប៉ុន្ដែថៃមិនទាន់ដោះលែងឈ្លើយសឹក១៨រូបទៀតទេ។ ខ្ញុំយល់ថា ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង មេបញ្ជាការកងទ័ពតំបន់២ បានធ្វើការញុះញង់ប្រកាសថានឹងវាយយកប្រាសាទរបស់ខ្មែរ ដែលជាការបំពានច្បាប់អន្ដរជាតិយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និងចង់បានទឹកដីខ្មែរ»។
នាងខ្ញុំឈ្មោះ ឃន់ សក្ដិដា មានអាយុ១៣ឆ្នាំ រៀននៅថ្នាក់ទី៧ (A) នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង និយាយថា៖
«ហេតុការណ៍ដែលខ្ញុំបានដឹងទាក់ទងនឹងសង្គ្រាម៥ថ្ងៃរវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ថៃនោះគឺ៖ ហេតុការណ៍ទី១) ថៃគិតថាប្រាសាទខ្មែរ គឺជារបស់ខ្លួន។ ថៃបានចាប់កងទ័ពកម្ពុជាទៅធ្វើទារុណកម្ម និងបានបាញ់ចំប្រាសាទព្រះវិហារធ្វើឱ្យខូចខាតមួយចំនួន។ ហេតុការណ៍ទី២) ខ្ញុំបានឃើញប្រជាជនមួយចំនួនដែលនៅជិតព្រំដែនរវាងកម្ពុជា-ថៃ បានជម្លៀសចេញពីផ្ទះសម្បែងដើម្បីទៅរស់នៅកន្លែងមានសុវត្ថិភាព។ ថៃបានគូសផែនទីដោយខ្លួនឯងដែលគ្មានការទទួលស្គាល់ពីប្រទេសដទៃ។ ថៃបានគូសយកទឹកដីកម្ពុជា ហើយប្រាប់ប្រជាជនខ្លួនឯងថា គឺជាទឹកដីរបស់ខ្លួន។ ខ្ញុំបានដឹងព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ថាកងទ័ពខ្មែរមួយរូប ត្រូវបានទាហានថៃបាញ់សម្លាប់នៅទីតាំងមុំបីកាលពីមុនផ្ទុះសង្គ្រាម។ ចំពោះការបិទច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ខ្ញុំយល់ថា ធ្វើឱ្យផលិតផលនាំចេញកកស្ទះ ធ្វើឱ្យបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលក្នុងស្រុក។ ទាក់ទងនឹងការបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគី គឺថៃជាអ្នកចង់បិទព្រំដែនខ្លួនឯង ព្រោះគិតថាកម្ពុជានឹងបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលក្នុងស្រុក ដោយសារតែគ្មានទំនិញរបស់ថៃ។ ខ្ញុំបានដឹងព័ត៌មានអំពីការចាប់ឈ្លើយសឹកទាំង២០រូប ក្រោយបទឈប់បាញ់។ ចំពោះទាហានខ្មែរ២រូបដែលថៃបញ្ជូនមកវិញ គឺម្នាក់បាត់បង់ស្មារតី និងម្នាក់ទៀតពិការ។ ខ្ញុំយល់ថា ថៃពិតជាឃោរឃៅ ព្រោះធ្វើទារុណកម្មទាហានខ្មែររហូតដល់បាត់បង់សតិបញ្ញា និងបាត់បង់ផ្នែកកាយសម្បទា និងប៉ះពាល់ដល់សុខភាព។ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង មេបញ្ជាការកងទ័ពតំបន់២ថៃ បានធ្វើការញុះញង់ប្រកាសថានឹងវាយយកប្រាសាទរបស់ខ្មែរ។ ខ្ញុំយល់ថា ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង វង្វេងប្រវត្ដិសាស្រ្ដ, ជាមនុស្សដែលធ្វើអ្វីតាមតែទំនើងចិត្ដ, ឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា និងជាមនុស្សល្មោភសង្គ្រាម»។
ខ្ញុំបាទឈ្មោះ ខឿន លីវ៉ាង អាយុ១៣ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី៧ (A) នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង យល់ឃើញជុំវិញជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា–ថៃ ថា៖
«ហេតុការណ៍ទាក់ទងនឹងសង្គ្រាម៥ថ្ងៃ រវាងកងទ័ពកម្ពុជា និងថៃ ខ្ញុំបានឃើញពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនបានភៀសខ្លួនទៅកន្លែងដែលមានសុវត្ថិភាព ឬកន្លែងដែលឆ្ងាយពីព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ។ ខ្ញុំបានឮសំឡេងផ្ទុះគ្រាប់ខ្លាំងៗ ហើយធ្វើឱ្យខ្ញុំភ័យខ្លាច។ នៅតាមផ្លូវមានរថយន្តយោធាជាច្រើនកំពុងធ្វើដំណើរទៅព្រំដែន ចំណែកខ្ញុំរៀបចំអីវ៉ាន់ដើម្បីចេញដំណើរទៅស្រុកបន្ទាយស្រីពីរនាក់ម្តាយខ្ញុំ។ ខ្ញុំបានទទួលដំណឹងកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ថាកងទ័ពខ្មែរមួយរូបត្រូវបានទាហានថៃបាញ់សម្លាប់នៅទីតាំងមុំបី កាលពីមុនផ្ទុះសង្គ្រាម។
ខ្ញុំយល់ថា ការបិទច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ក៏ជារឿងពិបាកសម្រាប់កសិករដាំដំឡូងព្រោះមិនអាចយកទៅលក់ឱ្យឈ្មួញថៃបាន។ប៉ុន្តែក៏ជាឱកាសល្អដែរ ព្រោះខ្ញុំមិនចង់ឱ្យមានទំនិញរបស់ថៃនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ខ្ញុំបានដឹងទាក់ទងនឹងការបិទព្រំដែនជាឯកតោភាគីពីថៃ ដោយថៃបានកំណត់ម៉ោងក្នុងការបិទ និងបើកព្រំដែនដោយខ្លួនឯង។ ពេលនោះខ្មែរបានយល់ព្រមក្នុងការបិទ និងបើកដោយកំណត់ម៉ោងតាមម៉ោងថៃ ដែលបានដាក់នោះ។ ប៉ុន្ដែប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមកថៃបានបិទ-បើកព្រំដែនខុសពេលដែលថៃបានកំណត់នោះទៀត។ នៅពេលដែលខ្មែរ-ថៃបើកព្រំដែន ពលរដ្ឋខ្មែរ និងពលរដ្ឋថៃបានចាកចេញទៅស្រុកកំណើតរៀងៗខ្លួន។ ខ្ញុំបានដឹងអំពីការចាប់ឈ្លើយសឹកទាំង២០រូប ក្រោយពីបទឈប់បាញ់។ ខ្ញុំយល់ និងឈឺចាប់ចំពោះឈ្លើយសឹក២រូបដែលទាហានថៃបានបញ្ជូនមកកម្ពុជាវិញដោយម្នាក់បាត់បង់ស្មារតី និងម្នាក់ទៀត ពិការ។ ទាហានថៃធ្វើមកលើទាហានខ្មែរដោយខុសច្បាប់ ព្រោះពេលនោះមានបទឈប់បាញ់ហើយ ទាហានថៃនៅតែចូលចាប់ទាហានខ្មែរធ្វើជាឈ្លើយសឹក។ ពេលខ្មែរចាប់ឈ្លើយសឹកថៃជាង៤០រូប ក៏ខ្មែរ ដោះលែងឈ្លើយសឹកទាំងនោះត្រឡប់ទៅប្រទេសថៃវិញដោយសុវត្ថិភាពដែរ។ ខ្ញុំយល់ឃើញថាចំពោះ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង មេបញ្ជាការកងទ័ពតំបន់២ថៃ បានញុះញង់ប្រកាសថានឹងវាយប្រហារយកប្រាសាទខ្មែរ ដែលមិនស័ក្តិសមជាមេបញ្ជាការឡើយ។
នាងខ្ញុំឈ្មោះ សល់ នីសា អាយុ១៣ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី៧ នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង និយាយថា៖
«ហេតុការណ៍ដែលខ្ញុំបានដឹងទាក់ទងនឹងសង្គ្រាម៥ថ្ងៃរវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ថៃ គឺ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ គឺជាថ្ងៃផ្ទុះអាវុធរវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ថៃដោយកងកម្លាំងថៃធ្វើការឈ្លានពានមកលើដីកម្ពុជាតាមជាយដែនមុន។ អំឡុងពេលសង្គ្រាម ថៃបានប្រើយន្តហោះ F-16 វាយប្រហារមកលើកងទ័ពកម្ពុជា រួមទាំងទម្លាក់គ្រាប់លើប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលជាសម្បត្ដិបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ថៃបានបាញ់ផ្សែងពុលគីមីមកលើកម្ពុជាដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សុខភាពយោធា និងប្រជាជន។ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ ខ្ញុំទទួលដំណឹងថាមានបទឈប់បាញ់នៅម៉ោង១២:០០នាទីយប់។ ប៉ុន្ដែផ្ទុយទៅវិញ ថៃបានវាយប្រហារមកលើកងទ័ពខ្មែរ រួមទាំងបានប្រើល្បិចចូលចាប់កងទ័ពខ្មែរ២០រូបយកទៅ និងប្រគល់កងទ័ព២រូបត្រឡប់មកវិញ ដោយម្នាក់បាត់បង់សតិ និងម្នាក់ទៀតបានពិការ។ ខ្ញុំយល់ថា ថៃប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់។ ខ្ញុំបានដឹងអំពីព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ កងទ័ពកម្ពុជាមួយរូបត្រូវបានទាហានថៃបាញ់សម្លាប់នៅតំបន់មុំបីមុនផ្ទុះសង្គ្រាម។ ខ្ញុំគិតថា នេះគឺជាឃាតកម្មមួយដែលខុសច្បាប់។ ចំពោះការបិទច្រកព្រំដែនរវាងកម្ពុជា និងថៃ ធ្វើឱ្យស្ទះផលិតផលភាគីទាំងសងខាង។ ខ្ញុំបានដឹងពីការបិទព្រំដែនដោយឯកតោភាគី ដោយសារជម្លោះរវាងកម្ពុជា-ថៃ ហើយថៃគំរាមផ្ដាច់ប្រព័ន្ធភ្លើងដល់កម្ពុជាទៀត។ ខ្ញុំយល់ថា ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាំង មេបញ្ជាការតំបន់២ថៃដែលបានញុះញង់ប្រកាសថានឹងវាយប្រហារយកប្រាសាទខ្មែរ ដោយមិនគោរពច្បាប់អន្ដរជាតិ។
នាងខ្ញុំឈ្មោះ ថេត សុខគីម អាយុ១៤ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី៧ (A) នៃអនុវិទ្យាល័យលំទង បាននិយាយថា៖
«ខ្ញុំបានដឹងអំពីសង្គ្រាម៥ថ្ងៃរវាងកម្ពុជា និងថៃដូចតទៅ៖ ហេតុការណ៍ទី១) ថៃគឺជាអ្នកចាប់ផ្ដើមសង្គ្រាមមុន ព្រោះថៃគិតថាប្រាសាទដែលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃជារបស់ខ្លួនតាំងពីយូរណាស់មក។ ហេតុការណ៍ទី២) ថៃបានចាប់ទាហានខ្មែរទៅធ្វើទារុណកម្មដែលខុសពីច្បាប់អន្ដរជាតិ។ ហេតុការណ៍ទី៣) ប្រជាជនខ្មែរដែលនៅជាប់ព្រំដែនក្នុងខេត្ដព្រះវិហារ និងខេត្ដឧត្ដរមានជ័យត្រូវភៀសសឹកពីតំបន់ដែលមានគ្រោះថ្នាក់។ ហេតុការណ៍ទី៤) សៀមបានបំផ្លិចបំផ្លាញវត្ដអារាម សាលារៀន ផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋ និងប្រាសាទព្រះវិហារ។ ហេតុការណ៍ទី៥) ទាហានខ្មែរបានបាត់បង់ជីវិតដោយសារសង្គ្រាម។ ខ្ញុំយល់ថា ការបិទច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ គឺពិតជាមិនត្រឹមត្រូវទេ។ ការបិទច្រកព្រំដែន គឺថៃបិទដោយមិនសមស្របដោយឯកតោភាគី ព្រោះថៃបានបិទព្រំដែនដោយឯកឯងមិនបានសួរនាំកម្ពុជាឡើយ ចំណែកទំនិញដែលត្រូវនាំចូលមកកម្ពុជាស្ទះកកកុញ ហើយសេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង។
បន្ទាប់ពីបទឈប់បាញ់ ខ្ញុំទទួលបានព័ត៌មានថា ឈ្លើយសឹកខ្មែរចំនួន២០រូប ត្រូវបានទាហានថៃចាប់យកទៅ។ ឈ្លើយសឹកដែលបញ្ជូនមកទឹកដីកំណើតទាំង២រូប គឺមា្នក់បាត់បង់ស្មារតី និងម្នាក់ទៀតពិការ។ ខ្ញុំយល់ថា គឺអំពើអយុត្ដិធម៌ខ្លាំងណាស់សម្រាប់ទាហានទាំងពីរនាក់ ព្រោះឈ្លើយសឹកដែលថៃចាប់យកទៅមានសុខភាពមាំមួន តែពេលមកវិញបែរជាបាត់បង់ស្មារតី និងពិការទៅវិញ។ ថៃបានធ្វើទារុណកម្មលើទាហានកម្ពុជា និងខុសច្បាប់អន្ដរជាតិទាំងស្រុង។ មេបញ្ជាការកងទ័ពតំបន់២ ប៊ុនស៊ីន ផាកក្លាង បានធ្វើការញុះញង់ និងបានវាយប្រហារយកប្រាសាទខ្មែរ។ មេបញ្ជាការនេះល្មោភសង្គ្រាម ចង់បានទឹកដីខ្មែរ បំពានច្បាប់អន្ដរជាតិ និងលាបពណ៌។ ខ្ញុំមិនត្រូវការសង្គ្រាមទេ ខ្ញុំត្រូវការសន្ដិភាព»។
អត្ថបទ ៖ លី សុខឃាង នាយកមជ្ឈមណ្ឌលសន្តិភាពអន្លង់វែង
រូបថត ៖ បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
