នៅថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តស្ទឹងត្រែង បានរៀបចំវេទិកាស្រាវជ្រាវស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩) ក្រោមប្រធានបទ «ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃក្នុងរបបខ្មែរក្រហម និងបទពិសោធន៍របស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលជានិគមន៍ជនសង្គម រាស្រ្តនិយម» ដោយមានការចូលរួមពីសិស្សានុសិស្សថ្នាក់ទី១០ នៃវិទ្យាល័យបុរីអូរស្វាយ សែនជ័យ សរុបចំនួន៣០នាក់ នៅអគារមរតកសង្គមរាស្រ្តនិយម សម្ដេចឪ-សម្ដេចម៉ែ (បុរីអូរស្វាយ-សែនជ័យ)។ គោលបំណងនៃវេទិកាស្រាវជ្រាវ គឺដើម្បីផ្តល់ឱកាសដល់យុវជន-យុវនារីបានបង្កើនចំណេះដឹងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ, ប្រវត្តិសហគមន៍បុរីអូរស្វាយ សែនជ័យ ជាពិសេសយុវជន-យុវនារីជាកត្តាចូលរួមចំណែកដ៏សំខាន់ក្នុងការជួយទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍កុំឱ្យកើតមានឡើងនាពេលអនាគត។ ក្នុងវេទិកាស្រាវជ្រាវនេះ រួមបញ្ចូលការទស្សនាពិព័រណ៍ព្រះឆាយាល័ក្ខណ៍, ការចូលអានសៀវភៅនៅបណ្ណាល័យ, ការធ្វើបទបង្ហាញស្ដីពីប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហមដោយលោកតា ស៊ឺង សាវ៉ាង ជានិគមន៍ជនសង្គមរាស្រ្តនិយម និងជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។
ជាកិច្ចស្វាគមន៍ចំពោះ យុវជន-យុវនារី បុគ្គលិកប្រចាំការនៅមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តស្ទឹងត្រែង ឈ្មោះ ស្រេង លីដា បានធ្វើបទបង្ហាញអំពីបេសកកម្ម និងការបង្កើតឡើងនូវអគារមរតកសង្គមរាស្រ្តនិយម សម្ដេចឪ-សម្ដេចម៉ែ (បុរីអូរស្វាយ-សែនជ័យ) ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលសហគមន៍មួយរបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យហ្លួងម៉ែ នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ បន្ទាប់មក សិស្សានុសិស្សទាំងអស់បានចូលទស្សនាពិព័រណ៌ព្រះឆាយាល័ក្ខណ៍ និងអានបណ្ដុំសៀវភៅដែលជាព្រះរាជទាន និងជាស្នាព្រះហស្ថរបស់ហ្លួងម៉ែ។ តមក លោក ស្រេង លីដា បានដឹកនាំសិស្សានុសិស្សទាំងអស់ ទៅស្វែងយល់អំពីបណ្ណាល័យរបស់អគារមរតកសង្គមរាស្រ្តនិយម សម្ដេចឪ-សម្ដេចម៉ែ (បុរីអូរស្វាយ-សែនជ័យ) ដែលសិស្សានុសិស្សទាំងអស់អាចចំណាយពេលវេលាអានសៀវភៅ និងឯកសារជាច្រើនដើម្បីបង្កើនចំណេះដឹងរបស់ខ្លួន។
ជានិច្ចបន្ទាប់លោក ស៊ាង ចិន្តា នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តស្ទឹងត្រែង នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា បានចាប់ផ្ដើមធ្វើបទបង្ហាញទៅលើប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហម ដោយផ្តោតលើព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រសំខាន់ៗមានដូចជា៖ រដ្ឋប្រហារ លន់ នល់ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧០, ការឡើងកាន់អំណាចរបស់ខ្មែរក្រហម, ការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំ, ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ និងការកាប់សម្លាប់ប្រជាជននៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ក្រៅពីនោះ ក៏រំលេចឡើងអំពីស្ថានភាពប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងភូមិអូរស្វាយក្រោមរបបខ្មែរក្រហម។ មិនខុសពីប្រជាជនរស់នៅកន្លែងផ្សេង ប្រជាជនរស់នៅបុរីអូរស្វាយក៏ទទួលរងការលំបាក និងការផ្លាស់ទីពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយទៀត, ការបង្ខំឱ្យធ្វើការងារជាទម្ងន់, ការបង្អត់អាហារ និងការចាប់យកទៅសម្លាប់។ ខ្មែរក្រហមកំណត់គោលដៅទីលើក្រុមប្រជាជនដែលត្រូវសម្លាប់ គឺប្រជាជនថ្មី ដែលត្រូវបានស្គាល់ជាទូទៅថា «ប្រជាជន ១៧ មេសា» និងនិគមន៍ជន ដែលសម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ បានបញ្ជូនមកតាំងទីលំនៅចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០។ ប្រជាជនទាំងក្រុម២ត្រូវបានខ្មែរក្រហមដាក់គោលដៅស្វែងរក និងចាប់ខ្លួនដើម្បីយកទៅសម្លាប់។ នេះគឺជាហេតុផលដែលបណ្ដាលឱ្យមានការស្លាប់ប្រជាជនថ្មី និងប្រជាជននិគមន៍ជនជាច្រើនគ្រួសារក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។
ដើម្បីបង្កើនការយល់ដឹងកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀត សិស្សានុសិស្សទាំងអស់បានចូលរួមកិច្ចសន្ទនាអន្តរជំនាន់ជាមួយអ្នកនិគមន៍ជនសង្គមរាស្រ្តនិយម និងរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ស៊ឺង សាវ៉ាង។ ស៊ឺង សាវ៉ាង នៅតែចងចាំអំពីព្រឹត្តិការណ៍នៃការមកដល់ជាលើកដំបូងក្នុងទឹកដីបុរីអូរស្វាយ, ការទៅទទួលព្រះរាជដំណើរសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ដែលយាងមកសម្ពោធសមិទ្ធផលនៅបុរីអូរស្វាយ, ការរស់នៅឆ្លងកាត់សង្រ្គាម និងបទពិសោធន៍ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាការរៀបរាប់និងចែករំលែកទៅកាន់សិស្សានុសិស្សអំពីប្រវត្តិ និងបទពិសោធន៍របស់ ស៊ឺង សាវ៉ាង៖
«ជាបឋម ខ្ញុំមានចិត្តសប្បាយរីករាយណាស់ ដែលឃើញក្មួយប្រុសក្មួយស្រីចូលរួមវេទិកាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវតិ្តសាស្រ្តខ្មែរក្រហម និងអាចស្ដាប់អំពីប្រវត្តិសាស្រ្តសហគមន៍បុរីអូរស្វាយ។ ខ្ញុំឈ្មោះ ស៊ឺង សាវ៉ាង អាយុ៧០ឆ្នាំ កើតនៅខេត្តកណ្ដាល ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នខ្ញុំរស់នៅភូមិអូរស្វាយ ឃុំអូរស្វាយ ស្រុកបុរីអូរស្វាយសែនជ័យ ខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ខ្ញុំមានឪពុកឈ្មោះ សើង ឡាង និងម្ដាយឈ្មោះ យិម ភៀង។ ខ្ញុំបានផ្លាស់ទីលំនៅមករស់នៅទីនេះជាមួយឪពុក ដែលជានាយទាហានចូលនិវត្តន៍ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៣។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំទើបតែមានអាយុ១១ឆ្នាំតែប៉ុណ្ណោះ។ បុរីអូរស្វាយគឺជាតំបន់ហ៊ុមព័ទ្ធទៅដោយព្រៃក្រាស់ៗនៅឡើយ និងមានប្រជាជនមួយចំនួនបានមកតាំងទីលំនៅ។ បញ្ហាប្រឈមក្នុងជីវភាពរស់នៅខ្លាំងជាងគេនោះគឺជំងឺគ្រុនចាញ់ ដែលបានធ្វើឱ្យប្រជាជនបាត់បង់ជីវិតជាច្រើននាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៦៤ តំបន់អូរស្វាយចាប់ផ្តើមមានការអភិវឌ្ឍន៍។ លោក ម៉ៅ សង្ឃេម បានចល័តកងទ័ពប្រមាណ៥០០នាក់ ដើម្បីមកឈរជើង និងសាងសង់បន្ទាយកងទ័ព ដែលបច្ចុប្បន្ននេះស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណវត្តអូរស្វាយ។ គោលបំណងនៃការនាំយកទាហានមកឈរជើង និងប្រជាជនមករស់នៅបុរីអូរស្វាយ គឺដើម្បីកិច្ចការងារការពារបូរណភាពទឹកដី ដែលជាប់ជាមួយព្រំដែនប្រទេសជិតខាង និងធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍នៅតំបន់។ ដោយកិច្ចផ្ដួចផ្ដើមពីព្រះកុរណា កងទ័ព និងប្រជាជនបានពួតដៃគ្នាកសាងសមិទ្ធផលជាច្រើន មានដូចជា ផ្សារសហគមន៍, សួនច្បារ, មន្ទីរពេទ្យ, សាលារៀន, ទីចាត់ការ និងវត្តអារាមជាដើម។ ពីឆ្នាំ១៩៦៤ ដល់ ឆ្នាំ១៩៦៥ លោក ម៉ៅ សង្ឃេម ក៏បានបង្កើតវង់តន្រ្តីមួយសម្រាប់ការកម្សាន្ត ដែលមានឈ្មោះថា «វង់តន្រ្តីយោធាភីរម្យ» ដែលមានកងសិល្បៈរបស់ទាហាន ធ្វើការសម្ដែង និងលេងភ្លេង។ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះអង្គរាជានុញ្ញាតឱ្យប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ដែលមានបំណងចង់មករស់នៅតំបន់អូរស្វាយ ដោយមិនប្រកាន់និន្នាការ និងវណ្ណៈឡើយ។ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ បានរៀបចំចែក ផ្ទះកាឡុង, ដីស្រែចំនួន៥ហិចតា និងការឧបត្ថម្ភផ្សេងៗទៀតសម្រាប់ប្រជាជនថ្មីដែលស្ម័គ្រចិត្តមករស់នៅបុរីអូរស្វាយ។ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះអង្គយាងចុះផ្ទាល់មកកាន់បុរីអូរស្វាយ នៅឆ្នាំ១៩៦៨ ដើម្បីយាងសម្ពោធសមិទ្ធផលនានា និងបានចែកក្រណាត់សមួយដុំ ដែលមានប៉ាក់អក្សរ «សង្គមរាស្រ្តនិយម» ជូនដល់ប្រជានុរាស្រ្តដែលជាកូនចៅរបស់ព្រះអង្គ។ បន្ទាប់មក សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះអង្គបន្តយាងចុះសួរសុខទុក្ខប្រជាជនរស់នៅអូរស្វាយ និងទតផ្ទះនិគមន៍ជនអូរស្វាយ។
នៅក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាម១៩៧០-១៩៧៥, បុរីអូរស្វាយត្រូវទទួលរងគ្រោះពីការទម្លាក់គ្រាប់បែក។ ប្រជាជនរស់នៅបុរីអូរស្វាយ មិនអាចរត់ភៀសខ្លួនចេញពីភូមិបានទេ ដោយហេតុថាតំបន់បុរីអូរស្វាយ នៅទីដាច់ស្រយាល និងហ៊ុមព័ទ្ធទៅដោយព្រៃក្រាស់ៗ។ ប្រជាជនបានជីករណ្ដៅជាទ្រង់ទ្រាយអក្សរ «អេ» សម្រាប់គេចខ្លួនពីអំបែងគ្រាប់ដែលទាហានអាមេរិកទម្លាក់មក។ សមិទ្ធិផល និងសំណង់នានានៅបុរីអូរស្វាយត្រូវទទួលរងការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ខ្ញុំមានអាយុប្រហែល២០ឆ្នាំ ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងឱ្យខ្ញុំទៅលើកទំបន់អូរននោង។ ខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារជាទម្ងន់ និងទទួលបានរបបអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់។ ដើម្បីបំពេញការស្រែកឃ្លាន, ខ្ញុំបានលួចជីកមើមពោន, មើមរកា និងមើមក្ដួចយកមកហូប។ នៅថ្ងៃមួយ បងស្រីរបស់ខ្ញុំម្នាក់ឈ្មោះ ស៊ឺង ធីខេន ត្រូវបានខែ្មរក្រហមចាប់យកទៅសម្លាប់។ បន្ថែមពីលើនេះទៀត ខ្មែរក្រហមក៏បានធ្វើប្រវត្តិរូបស្វែងរកអ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធពីរបបសង្គមរាស្រ្តនិយម និងរបបលន់ នល់។ ខ្ញុំស្ទើរតែត្រូវបានចាប់យកទៅសម្លាប់ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាចរួចផុតពីសេចក្ដីស្លាប់ នៅពេលដែលកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិកម្ពុជាវាយរំដោះប្រជាជន និងប្រទេសពីខ្មែរក្រហម។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំនៅចងចាំបងស្រីរបស់ខ្ញុំ ដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់យកទៅសម្លាប់»។
នៅចុងបញ្ចប់នៃវេទិកាស្រាវជ្រាវ សិស្សានុសិស្សដែលបានចូលរួមបានបង្ហាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ខ្លួនដូចខាងក្រោម៖
សុខ ស៊ីងហ័ង ជាសិស្សថ្នាក់ទី១០ នៃវិទ្យាល័យបុរីអូរស្វាយ សែនជ័យ បង្ហាញចំណាប់អារម្មណ៍ថា៖ «វេទិកាស្រាវជ្រាវនៅអគារមរតកសង្គមរាស្រ្ដនិយម សម្ដេចឪ-សម្ដេចម៉ែ (បុរីអូរស្វាយ-សែនជ័យ) គឺពិតជាល្អសម្រាប់ខ្ញុំជាសិស្សានុសិស្សថ្នាក់វិទ្យាល័យ អាចទទួលបានចំណេះដឹងបន្ថែមពីប្រវត្តិសាស្រ្ដប្រទេសកម្ពុជា និងប្រវត្តិសាស្រ្តសហគមន៍។ ខ្ញុំធ្លាប់បានស្ដាប់រឿងរ៉ាវអំពីរបបខ្មែរក្រហមពីយាយរបស់ខ្ញុំឈ្មោះ ស៊ឹម ណារី ដែលបាននិយាយប្រាប់ខ្ញុំថា នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម មានការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន ហើយប្រជាជនធ្វើអ្វីក៏ខុសដែរ។ ចំណុចល្អមួយក្នុងរបបខ្មែរក្រហម គឺផ្នែកសីលធម៌ ប្រជាជនមិនហ៊ានប្រព្រឹត្តខុសសីលធម៌ឡើយ។ ចំណេះដឹងថ្មី ដែលខ្ញុំទទួលបានក្នុងវេទិកា គឺមានពីរចំណុច៖ ទី១) គឺប្រវត្តិការបង្កើតបុរីអូរស្វាយ ដោយសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ដែលព្រះអង្គបានកៀរគរ និងប្រមែប្រមូលប្រជាជនដែលជាយោធាចូលនិវត្តន៍ និងប្រជាជនដែលមានជីវភាពក្រីក្រ ឱ្យមករស់នៅទីនេះ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍ដាច់ស្រយាល និងការពារបូរណភាពទឹកដីពីការឈ្លានពានប្រទេសជិតខាង។ ទី២) គឺខាងវិស័យសុខាភិបាល ឬការព្យាបាលប្រជាជននៅមូលដ្ឋាន។ ជាចុងក្រោយគឺវាគ្មិន អ៊ំប្រុស សាវ៉ាង ក៏ជួយបញ្ជាក់ផងដែរថា ការព្យាបាល និងការសម្រាលកូន នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម មិនមានពេទ្យដែលមានជំនាញវិជ្ជាជីវៈ ទើបការព្យាបាល និងការសម្រាលកូនរបស់ស្ដ្រីមានផ្ទៃពោះអាចប្រឈមគ្រោះថ្នាក់ខ្ពស់»។
វី ថារី ជាសិស្សថ្នាក់ទី១០ នៃវិទ្យាល័យបុរីអូរស្វាយ សែនជ័យ លើកឡើងថា៖ «ខ្ញុំបានស្ដាប់បទបង្ហាញរបស់លោក ស៊ាង ចិន្ដា ស្ដីពីប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហម និងស្ដាប់ការនិយាយចែករំលែកអំពីបទពិសោធន៍របស់អ៊ំ សាវ៉ាង ដែលជានិគមន៍ជនសង្គមរាស្រ្តនិយម និងជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។ ចំណេះដឹងដែលខ្ញុំទទួលបាន មានដូចជា៖ ការបង្កើតឡើងបុរីអូរស្វាយ ដែលផ្នែកមួយនៃគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍តំបន់ដាច់ស្រយាលរបស់សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ និងការការពារបូរណភាពទឹកដី, ផលលំបាកនៃសង្រ្គាមដែលប្រជាជនបុរីអូរស្វាយបានឆ្លងកាត់, ជីវិតប្រចាំថ្ងៃក្នុងរបបខ្មែរក្រហម និងការកាប់សម្លាប់ប្រជាជន»។
អត្ថបទ៖ ស្រេង លីដា បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តស្ទឹងត្រែង
រូបថត ៖ បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
