ប្រាសាទតាក្របី ចំណាស់១០សតវត្សរ៍មកហើយរបស់កម្ពុជា ត្រូវកងទ័ពថៃទម្លាក់គ្រាប់បែកធុនធ្ងន់កម្ទេចទាំងស្រុង នៅថ្ងៃទី៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៥។
ប្រាសាទតាក្របី ត្រូវបានកសាងឡើងដោយបុព្វបុរសខ្មែរ ក្នុងរវាងដើមសតវត្សរ៍ទី១១ ដល់ សតវត្សរ៍ទី១៣ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីសូរ្យវរ្ម័នទី១ (គ.ស ១០០២ ដល់ គ.ស ១០៤៩) ឬ ព្រះបាទស្រីឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២ (គ.ស ១០៥០ ដល់ គ.ស ១០៦៦)។ រចនាបទនៃប្លង់ប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈដូចគ្នានឹងរចនាបទនៃប្លង់ប្រាសាទបន្ទាយស្រី និងប្រាសាទតាកែវ ក្នុងខេត្តសៀមរាប។ ប្រាសាទតាក្របី បានកសាងឡើងសម្រាប់គោរពបូជា និងឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះឥសូរ និងព្រះវិស្ណុ ក្នុងយុគសម័យអង្គរដែលជាយុគមាសនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។
យោងសំណេរឯកសារសិក្សាស្រាវជ្រាវ របស់អ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំងឈ្មោះ លោក អេទីន អៃម៉ូនីញ៉េ និង លោក លូណេត ដឺឡា ហ្ស៊ុងគីយែរ បានកត់ត្រាប្រាសាទនេះ ឈ្មោះថា ៖ «ព្រះឥសី» ឬ «ព្រះឫស្សី» ប៉ុន្តែក្នុងអំឡុងពេលយូរអង្វែងតរៀងមក ប្រជាជនខ្មែរបានហៅប្រាសាទតៗគ្នាថា៖ «ប្រាសាទតាក្របី»។ រីឯប្រជាជនសៀម ដែលស្គាល់បានហៅប្រាសាទនេះថា៖ «ប្រាសាទតាខ្វាយ»។ យោងឯកសារស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំងឈ្មោះ លោក អេទីន អៃម៉ូនីញ៉េ ប្រាសាទនេះគឺធ្លាប់បានសិក្សាខ្លះៗ និងបានចុះក្នុងបញ្ជីជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌ ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩ និង ដើមសតវត្សរ៍ទី២០។ ការសិក្សារបស់លោក អេទីន អៃម៉ូនីញ៉េបានបង្ហាញទៀតថា ទីតាំងប្រាសាទនេះគឺនៅសល់បំណែកកុលាលភាជន៍បុរាណជាច្រើន ជាពិសេសនៅត្រង់ចម្ងាយ២០០ម៉ែត្រនៅជ្រុងខាងកើតនៃប្រាសាទតាក្របី។
បច្ចុប្បន្ននេះ «ប្រាសាទតាក្របី» ស្ថិតនៅក្នុងភូមិឈើស្លាប់ ឃុំគោកខ្ពស់ ស្រុកបន្ទាយអំពិល ខេត្តឧត្តរមានជ័យ និងស្ថិតនៅលើជួរភ្នំដងរែក មានចម្ងាយប្រមាណ១២គីឡូម៉ែត្រ នៅភាគខាងកើតនៃប្រាសាទតាមាន់ធំ ហើយចម្ងាយប្រមាណ៦គីឡូម៉ែត្រ នៅភាគអាគ្នេយ៍នៃភូមិបាក់ដៃ ក្នុងខេត្តសុរិន្ទ ប្រទេសថៃ។
ប្រាសាទតាក្របី គឺពុំសូវសំបូរក្បាច់រចនាបថចម្លាក់លម្អ និងសិលាចារឹកទេ ដូច្នេះការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកជំនាញបុរាណវិទ្យា បានកត់ត្រាដោយផ្អែកលើការប្រៀបធៀបទៅនឹងសំណង់ប្រាសាទមួយចំនួនទៀតដែលស្ថិតនៅក្នុងជំនាន់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។ តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រៀបធៀប ប្រាសាទនេះ គឺស្ថិតក្នុងរចនាបថឃ្លាំង ដែលក្បាច់ចម្លាក់មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងប្រាសាទតាកែវ ប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង និងប្រាសាទភិមានអាកាស ក្នុងរាជធានីអង្គរ ដែលប្រាសាទទាំងនោះ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់ឧទ្ទិសដល់ព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះសិវៈ។ ប្រាសាទតាក្របី បានសង់ឡើងពីថ្មភក់ និងមានរាងបួនជ្រុងស្មើជាទម្រង់ប្រាសាទទោល មានកម្ពស់ប្រមាណ២៥ម៉ែត្រ ដែលមានខ្លោងទ្វារបួនហើយខ្លោងទ្វារមួយសំខាន់ គឺបែរទៅទិសខាងកើត។ ខឿនរបស់ប្រាសាទផ្នែកខាងក្រោមបង្អស់ កសាងពីថ្មបាយក្រៀម ផ្នែកខាងលើប្រាសាទកសាងពីថ្មភក់ រីឯដំបូលកំពូលប្រាសាទកសាងរាងមូលត្រង់ឡើងលើ រៀបជា៥ជាន់។
ចាប់ពីសតវត្សរ៍ទី១៥ ដល់ទី១៩ ប្រទេសកម្ពុជាបានស្ថិតក្នុងយុគអន្ធការ ព្រោះអំឡុងពេលនោះ ភាពថ្កុំថ្កើនរុងរឿងសម្បូរសប្បាយរបស់កម្ពុជា ត្រូវបានធ្លាក់ស្រុតចុះយ៉ាងដុនដាប និងរងការបាត់បង់ទឹកដី ជាបន្តបន្ទាប់ ដោយសារតែការចូលមកទន្រ្ទាន និងឈ្លានពានពីសំណាក់ប្រទេសជិតខាង ជាពិសេសប្រទេសសៀម។
ចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩៥ ប្រទេសសៀម បានចូលលុកលុយ និងវាយឈ្លានពានទឹកដីភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេស កម្ពុជា។ បន្ទាប់មកសៀម ក៏បានគ្រប់គ្រងខេត្ត៣របស់កម្ពុជា រួមមាន៖ បាត់ដំបង ស្វាយស៊ីសុផន និងសៀមរាប។ ប៉ុន្តែនេះគឺមិនមានន័យថា ប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសសៀមទេ។
ក្រោយសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀមឆ្នាំ១៩០៤និង១៩០៧ ខេត្តទាំង៣របស់កម្ពុជាដែលសៀមបានគ្រប់គ្រង គឺត្រូវបានអាណានិគមបារាំងកាត់យកពីសៀម ហើយប្រគល់ត្រឡប់មកឱ្យកម្ពុជាវិញ។ ហេតុផលនេះ គឺជាដើមចមនៃបញ្ហាដ៏សំខាន់ ដែលបានធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមមិនសប្បាយ និងខឹងសម្បាចំពោះកម្ពុជា។ ក្រោយមក ប្រទេសសៀម មិនបានទទួលស្គាល់សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀមទេ ហើយតែងតែសន្សំចិត្ត និងគិតថា ថ្ងៃណាមួយខ្លួននឹងដណ្តើមយកមកវិញនូវខេត្តទាំងបីរបស់កម្ពុជា ដែលខ្លួនធ្លាប់បានគ្រប់គ្រងជាយូរឆ្នាំកន្លងមកឱ្យខានតែបាន ពីព្រោះប្រទេសសៀមបានមើលឃើញថាខេត្តទាំង៣នោះគឺសម្បូរដោយប្រាសាទបុរាណ និងជាតំបន់មួយដែលដីមានជីវជាតិ និងប្រកបដោយសក្តានុពលនៃភោគផលកសិកម្ម។
តរៀងមកផ្អែកលើព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ប្រទេសសៀម តែងតែបានបង្ហាញនូវចេតនារបស់ខ្លួនក្នុងការចូលលុកលុយ និងឈ្លានពានលើបូរណភាពទឹកដីរបស់កម្ពុជាជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ មួយវិញទៀត កេរមរតកនៃការគូរបែងចែកខ្សែព្រំដែនរវាងកម្ពុជា-សៀម ដោយអាណានិគមបារាំង គឺបន្សល់ទុកសម្រាប់កម្ពុជា ជាពិសេសផែនទីកំណត់យកខ្សែព្រំដែនរវាងខ្មែរ-សៀម ដោយផ្អែកលើចំណុចខ្សែទឹកហូរនៅលើកំពូលភ្នំដងរែក ដូច្នេះបញ្ហាទាំងអស់នេះ គឺបានបន្សល់ទុកនូវភាពមិនច្បាស់លាស់ ហើយវាអាចជាចន្លោះប្រហោងមួយ ដែលបានទុកឱកាសឱ្យប្រទេសសៀមតែងតែយកលេស និងបង្កជាជម្លោះ នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនភាគពាយ័ព្យនៃកម្ពុជារហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
អំណះអំណាងទី១ តាមរយៈឯកសារស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្រ្តនិងបុរាណវិទ្យា កម្ពុជាអាចយកភស្តុតាងដែលនៅសេសសល់មួយចំនួនជាអាថ៌មាន៖ សិលាចារឹកតាមប្រាង្គប្រាសាទ ឯកសារសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រាសាទបុរាណខ្មែរ និងសៀវភៅស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺជាសក្ខីភាពមួយដែលអាចទុកជាភស្តុតាងសម្រាប់កម្ពុជា ធ្វើជាទឡ្ហីករណ៍ដើម្បីបកស្រាយបញ្ជាក់ប្រាប់សកលលោកឱ្យបានដឹងថា «ប្រាសាទតាក្របី» គឺជាប្រាសាទបុរាណរបស់ខ្មែរ ហើយត្រូវបានសាងសង់ដោយបុព្វបុរសខ្មែរយ៉ាងពិតប្រាកដមែន។
អំណះអំណាងទី២ បើផ្អែកលើការអន្តរាគមន៍ដោយអន្តរជាតិ និងបទដ្ឋានច្បាប់អន្តរជាតិ ទាក់ទិននឹងការកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនរវាងកម្ពុជា-ថៃ យើងមានភស្តុតាងតាមរយៈសាក្សីរស់ គឺយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់នាយឧត្តមសេនីយ៍ ញឹក ប៊ុនឆៃ ព្រោះលោកជាអតីតថ្នាក់ដឹកនាំចលនាតស៊ូសេរីការជាតិកម្ពុជា នៅបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះ ចុះថ្ងៃទី២៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៥ ដោយត្រង់ចំណុចទី៦ គឺបានបង្ហាញបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា «ប្រាសាទតាក្របី» គឺស្ថិតនៅក្នុងបូរណភាពទឹកដីកម្ពុជា ដោយក្នុងនោះនាយឧត្តមសេនីយ៍ ញឹក ប៊ុនឆៃ បានលើកឡើងថា៖ «បង្គោលឡាក់លេខ២១ ដែលស្ថិតនៅក្បែរប្រាសាទតាក្របី» ត្រង់ចំណុចនេះ យើងអាចយល់បានថា បើបង្គោលឡាក់លេខ២១នេះ ត្រូវបានគូសកំណត់យកជាខ្សែព្រំដែនរវាងខ្មែរ-សៀមដោយអាណានិគមបារាំងក្នុងសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀមឆ្នាំ១៩០៤ និងឆ្នាំ១៩០៧ ដូច្នេះបញ្ជាក់ថា «ប្រាសាទតាក្របី» គឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា ហើយស្ថិតក្នុងបូរណភាពទឹកដីកម្ពុជា យ៉ាងពិតប្រាកដនិងមិនអាចប្រកែកបាន។ នាយឧត្តមសេនីយ៍ ញឹក ប៊ុនឆៃ បានបញ្ជាក់បន្ថែមថា «តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ តាំងពីដើមមកយោធាថៃ បានរំលោភបំពានលើបូរណភាពទឹកដីកម្ពុជា ដោយប្រើប្រាស់ផែនទីខ្នាត១/៥0.០០០ ដែលគូសដោយឯកតោភាគី មករំលោភយកទឹកដីកម្ពុជាជាច្រើនកន្លែងតាមបណ្តោយព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ ជាបន្តបន្ទាប់រហូតពេលសព្វថ្ងៃនេះ»។
អត្ថបទ៖ រស់ សំពៅ ប្រធានបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
រូបថត ៖ បណ្តាញសង្គមកម្ពជា
