ក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលសន្តិភាពអន្លង់វែងរួមមាន បណ្ឌិត លី សុខឃាង, សួត វិចិត្រ មេក វិន, ហ៊ាន ពិសី តាមរយៈគម្រោងប្រវត្តិសាស្រ្តគ្រួសារបានរៀបចំវេទិកាសាធារណ និង សម្ភាសន៍ប្រជាជននៅក្នុងសហគមន៍អន្លង់វែងអំពីរឿងរ៉ាវនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម រយៈពេល៤ថ្ងៃ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៩ ដល់ថ្ងៃទី២២ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។ ខាងក្រោមគឺជាសាច់រឿងសង្ខេបរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម៖
អៀ ណុប
អៀ ណុប ភេទប្រុស អាយុ៦៣ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅក្នុងភូមិព្រៃស្បាត ឃុំត្រពាំងធំខាងជើង ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងឃុំអន្លង់វែង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
កាលពីសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំមានជីវភាពលំបាកណាស់។ ខ្ញុំមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៩នាក់។ កាលពីកុមារភាព ខ្ញុំមិនបានរៀនសូត្រជ្រៅជ្រះទេដោយសារតែជីវភាពខ្វះខាត ម្យ៉ាងវិញទៀតស្រុកទេសកំពុងកើតមានសង្គ្រាម។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៣-១៩៧៤ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តចូលធ្វើជាកងទ័ព។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំចូលធ្វើកងទ័ព ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនខ្ញុំទៅខាងភ្នំដិន។ បន្ទាប់ពីទៅដល់ទីនោះ ការងារដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើគឺស្ពាយបាយឲ្យកងទ័ពនៅសមរភូមិ មុខ។ ខ្ញុំឈរជើងនៅទីនោះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជម្នះនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យនៅទីរួមខេត្តតាកែវវិញ។ នៅទីនោះ ខ្មែរក្រហមមិនបានឲ្យខ្ញុំធ្វើការធំដុំទេ គឺខ្ញុំទៅឃ្វាលគោ និងឃ្វាលក្របី។ ចំណែកខែប្រាំង ខ្ញុំទៅជួយស្ទូងស្រូវមីងៗ។ កាលណោះអ្នកគ្រប់គ្រងនៅទីរួមខេត្តតាកែវ គឺមាន តាម៉ុក និង តាសោម។ តាសោម មានតួនាទីជាប្រធានតំបន់។ របបអាហារនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ មិនទាន់មានការខ្វះខាតប៉ុន្មានទេ។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៦ ទើបមានការលំបាកខ្លាំង ទាំងការហូបចុកទាំងការរស់នៅដោយសារខ្មែរក្រហមបញ្ចូលប្រជាជនទៅក្នុងសហករណ៍ ហូបរួម ដេករួម និងធ្វើការរួម។ ខ្ញុំរស់នៅ និងធ្វើការនៅសហករណ៍ ដូចជា ស្ទូងស្រូវ និងរែកដី។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានចូល ដល់ខេត្តតាកែវ។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៨០ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅជួបជុំឪពុកម្ដាយនៅស្រុកកំណើតវិញ។ ខ្ញុំជួយឪពុកម្ដាយធ្វើស្រែចម្ការនិងឡើងត្នោត ។ នៅឆ្នាំ១៩៨១ ខ្ញុំក៏បានរៀបការ។
នៅឆ្នាំ២០០០ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តមករកស៊ីកាន់ម៉ាស៊ីនអាឈើឲ្យតា នូ រ៉ាត់ បានរយៈពេល១ឆ្នាំ។ បន្ទាប់មកខ្ញុំបានទាក់ទងទៅប្រពន្ធកូននៅឯស្រុកកំណើតឲ្យមករស់នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែងជាមួយគ្នា។ នៅពេលដែលខ្ញុំមកដល់តំបន់អន្លង់វែងមុនដំបូងគឺសុទ្ធតែព្រៃ មិនសូវមានប្រជាជនរស់នៅដូចសព្វថ្ងៃនេះទេ។ ទឹកដីអន្លង់វែងសម្បូរទៅដោយដើមឈើមានតម្លៃ។ ខ្ញុំមករស់នៅអន្លង់វែងក្នុងគោលបំណងប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត ប៉ុន្តែក្រោយមកទើបដឹងថាអ្នក មករស់នៅអន្លង់វែងភាគច្រើនមានស្រុកកំណើតនៅតាកែវដូចខ្ញុំដែរ ទើបខ្ញុំសម្រេចចិត្តរស់នៅអន្លង់វែងបន្តរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ឆាំ ឡុង
ឆាំ ឡុង ភេទស្រី អាយុ៦៥ មានស្រុកកំណើតនៅឃុំគៀនសង្កែ ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងភូមិទឹកជុំ ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧១ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរមកកាន់ទឹកដីអន្លង់វែង។ កាលណោះខ្ញុំមកអន្លង់វែងដោយមើលត្រីវិស័យ។ ខ្ញុំមកជាមួយក្រុមគ្រូពេទ្យមួយចំនួន រួមជាមួយកងពលនិងវរសេនាតូច។ ខ្ញុំ និងអ្នករួមដំណើរទាំងអស់បានដើរកាត់ព្រៃស្អាក។ នៅតាមផ្លូវជួបសត្វជាច្រើនប្រភេទដូចជា ខ្លា ដំរី ទន្សោង និង ខ្ទីញ ជាដើម។ ក្រុមខ្ញុំដើររហូតមកដល់ភូមិរំចេក ក៏ស្នាក់នៅទីនោះដើម្បីព្យាបាលជំងឺឲ្យប្រជាជននៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង។ នៅពេលដែលខ្ញុំទៅដល់ភូមិរំចេកមុនដំបូង ប្រជាជននៅទីនោះភាគច្រើនកើតជំងឺក្រាំង។ ជំងឺប្រភេទនេះភាគច្រើនចេញដំបៅនៅលើមាត់ និងច្រមុះ។ ក្រុមគ្រូពេទ្យរបស់ខ្ញុំបានព្យាបាលជំងឺក្រាំងឲ្យប្រជាជនក្នុងភូមិរំចេករហូតជាសះស្បើយ។ បន្ទាប់មក ក្រុមរបស់ខ្ញុំត្រូវទៅព្យាបាលប្រជាជន នៅភូមិផ្អាវ បាក់នឹម តាដេវ លំទង និង ភូមិចា ទៀត។ ចំពោះជំងឺគ្រុនចាញ់ ប្រជាជនរួមទាំងក្រុមខ្ញុំក៏កើតមាន ច្រើនដែរ ដោយសារយើងចាញ់ទឹកដី។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៣ មានការទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅក្នុងភូមិរំចេក ដូច្នេះខ្ញុំរួមទាំងប្រជាជនទាំងអស់នាំគ្នារត់ឡើងភ្នំដងរែក។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥-១៩៧៦ ចាប់ផ្ដើមមានការផ្លាស់ប្ដូរការរស់នៅដោយប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិដាក់ចូលក្នុងសហករណ៍ ហើយត្រូវហូបបាយរួម និងធ្វើការងាររួម។ ចាប់ពីពេលនោះមកការហូបចុកមិនបានគ្រប់គ្រាន់ទេ។ ពេលខ្លះខ្ញុំហូបបាយ ពេលខ្លះហូបបបរ ដំឡូង និងក្ដួចខ្លះ។ ចំណែកការស្លៀកពាក់អ្នកនៅក្នុងសហករណ៍ និងអង្គភាពស្លៀកពាក់ពណ៌ខ្មៅ។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមចូលមកដល់រំចេក ខ្ញុំបានរត់ឡើងភ្នំ និងបន្តទៅរស់នៅក្នុងជំរំភូណយ។ ការរស់នៅក្នុងជំរំភូណយយើងមានជីវភាពប្រសើរជាងមុន។ ចំពោះការហូបចុក កាកបាទក្រហម និង តាម៉ុក ជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ឲ្យមិនមានការខ្វះខាតឡើយ។ បន្ទាប់ពីទៅដល់ទីនោះបានមួយឆ្នាំខ្ញុំបានរៀបការ។ ក្រោយពីរៀបការរួច ខ្ញុំបន្តរស់នៅក្នុងជំរំភូណយទៀត។ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ យោធាខ្មែរក្រហមនៅតំបន់អន្លង់វែងធ្វើសមាហរណកម្មចុះចូលជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាល។ ដូច្នេះខ្ញុំរួមទាំងប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងជំរំភូណយ ចេញពីជំរំមករស់នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
យូ ណេត
យូ ណេត ភេទប្រុស អាយុ៦៧ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅឃុំផ្សារដែក ស្រុកពញាឮ ខេត្តកណ្ដាល។ សព្វថ្ងៃ យូ ណេត រស់នៅក្នុងភូមិទឹកជុំ ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
កាលពីខ្ញុំនៅស្រុកកំណើតក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៩៧០ មានការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងភូមិឃុំរបស់ខ្ញុំយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅ។ ដោយសារតែមានភាពវឹកវរអសន្តិសុខខ្លាំងពេក ខ្ញុំសម្រេចចិត្តចូលបម្រើយោធាខ្មែរក្រហម។ ចំណែកបងប្រុសរបស់ខ្ញុំ២នាក់ទៀតត្រូវបានជ្រើសរើសឲ្យចូលធ្វើជាពេទ្យ។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំចូលធ្វើយោធាខ្មែរក្រហម ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅឈរជើងនៅខេត្តរតនគិរី។ ខ្ញុំនៅទីនោះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ កងទ័ពវៀតណាមចាប់ផ្ដើមមានជម្លោះជាមួយ ខ្មែរក្រហម។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកយោធាខ្មែរក្រហម និងកងទ័ពវៀតណាមវាយប្រហារគ្នាជាប់រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំភៀសខ្លួនទៅកាន់ទន្លេរពៅស្ថិតនៅជាប់ព្រំដែនឡាវ។ ខ្ញុំរស់នៅទន្លេរពៅបានរយៈពេលមួយខែ ធ្វើដំណើរទៅភ្នំ១០០៣វិញ។ នៅទីនោះ តាម៉ុក គឺជាអ្នកគ្រប់គ្រង និងផ្គត់ផ្គង់ការហូបចុកដល់ប្រជាជនរួមទាំងយោធាខ្មែរក្រហមទាំងអស់។ បន្ទាប់មក តាម៉ុក ហៅខ្ញុំរួមទាំងកងយោធាដទៃទៀតទៅរៀនសូត្រពីតស៊ូជាមួយសត្រូវ។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៧ តាម៉ុក បានឲ្យខ្ញុំរៀបការជាមួយកូនស្រីរបស់គាត់។ ក្រោយពីរៀបការហើយ ខ្ញុំបន្តរស់នៅជាមួយប្រពន្ធខ្ញុំរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៩។ ជើងរបស់ខ្ញុំពិការដោយសារជាន់មីន។ ចាប់តាំងពីនោះមក ខ្ញុំឈរជើងនៅសមរភូមិក្រោយដោយមានតួនាទីមើលការខុសត្រូវឃ្លាំងសម្ភាររហូត។
ខ្ញុំរួមទាំងប្រពន្ធបន្តរស់នៅលើភ្នំដងរែករហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០ ទើបចុះមកនៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែងវិញ ហើយ តាម៉ុក បានចាត់តាំងខ្ញុំឲ្យកាន់ឃ្លាំងអង្ករដដែលៗ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៣ ខ្ញុំបានរត់ឡើងភ្នំម្ដងទៀត។ ខ្ញុំរស់នៅលើភ្នំដងរែកដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ កងកម្លាំងខ្មែរក្រហមដែលឈរជើងនៅទឹកដីអន្លង់វែងបានផ្សះផ្សាគ្នាជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាម។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំរួមទាំងក្រុមគ្រួសារបានសម្រេចចិត្តមករស់ក្នុងភូមិទឹកជុំ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
ហោម សាង
ហោម សាង ភេទស្រី អាយុ៦០ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅឃុំកណ្ដាល ស្រុកឈូក ខេត្តកំពត។ សព្វថ្ងៃរស់នៅភូមិស្វាយចេក ឃុំលំទង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ សាងចែករំលែករឿងរ៉ាវជីវិតដូចខាងក្រោម៖
កាលពីកុមារ ខ្ញុំបានរៀនត្រឹមថ្នាក់ទី៧។ បន្ទាប់មកខ្ញុំត្រូវបានជ្រើសរើសឲ្យចូលធ្វើជាជាងកាត់ដេខោអាវផ្គត់ផ្គង់ដល់សហករណ៍។ ការងារជាអ្នកកាត់ដេរនៅជំនាន់នោះ គឺពេលព្រឹកចាប់ពីម៉ោង៧ដល់ម៉ោង១១ និងពេលរសៀលពីម៉ោង១ដល់ម៉ោង៥។ ការហូបចុកខ្ញុំទទួលបានបាយហូបគ្រប់គ្រាន់។ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៣ អង្គការជ្រើសរើសខ្ញុំឲ្យចូលធ្វើជាពេទ្យ។ អង្គការជ្រើសរើស និងសួរខ្ញុំថា តើខ្ញុំចេះមើលអក្សរបារាំងដែរឬទេដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការមើលឈ្មោះថ្នាំ។ ចំណែកការវះកាត់អ្នកជំងឺ គឺខ្ញុំរៀនជាមួយតា ជួន ជឿន ដោយផ្ទាល់។
ខ្ញុំបានដើរព្យាបាលអ្នកជំងឺជាមួយកងទ័ពដោយមិនដែលមានឧបសគ្គអ្វីឡើយ។ ខ្ញុំ បានដើរតាមកព្យាបាលកងទ័ព រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ទើបខ្ញុំចូលមកទីក្រុងភ្នំពេញ។ ចំពោះសម្លៀកបំពាក់ក្នុងមួយឆ្នាំខ្មែរក្រហមបើកឲ្យចំនួន២សម្រាប់។ ចំពោះការហូបចុកខ្ញុំទទួលបានគ្រប់គ្រាន់ដោយសារតែក្រុមខ្ញុំជាក្រុមគ្រូពេទ្យជំនាញ។ ខ្ញុំបន្តធ្វើជាពេទ្យនៅប្រចាំការនៅភ្នំពេញរហូតដល់កងទ័ពវៀតណាមវាយចូលមកដល់នៅឆ្នាំ១៩៧៩។ ប្រជាជនបានបំបែកគ្នាទៅស្វែងរកបងប្អូននិងស្រុកកំណើតរៀងៗខ្លួនវិញ។ ចំណែកឯក្រុមគ្រូពេទ្យខ្ញុំបានភៀសខ្លួនទៅនៅខាងភូមិភាគឧត្តរនិងព្យាបាលអ្នកជំងឺនៅទីនោះរហូតដល់មានការផ្សះផ្សាជាតិ។
ស៊ន ណុល
ស៊ន ណុល ភេទប្រុស អាយុ៥៦ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅក្នុងឃុំត្រពាំងធំខាងជើង ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងភូមិទឹកជុំ ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
កាលពីកុមារភាពខ្ញុំរស់នៅជាមួយគ្រួសារនៅស្រុកកំណើត។ ខ្ញុំរៀនបានបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះកាលពីសង្គម។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៤ និងឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំបានចូលជាកងកុមារ។ ការងារដែលខ្ញុំធ្វើគឺឃ្វាលគោ ឃ្វាលសេះ ច្រូតស្មៅឲ្យគោស៊ី ជីកដីដំបូក កាប់ទន្ទ្រានខែត្រយកទៅធ្វើជី។ កាលណោះ ខ្ញុំទើបតែមានអាយុ៩ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំរួមទាំងកុមារដទៃទៀតបានបែកពីឪពុកម្ដាយទៅដេកនៅរោងកុមារដែលមានចម្ងាយប្រមាណជា១០គីឡូពីភូមិ។ កាលណោះមួយកងខ្ញុំមានកុមារចំនួន៥០នាក់ រួមទាំងកុមារា និងកុមារី។ ចំពោះការហូបចុក ថ្ងៃខ្លះខ្ញុំហូបបបរ ថ្ងៃខ្លះហូបដំឡូង និងថ្ងៃខ្លះទៀតហូបបាយ។ ក្នុងមួយថ្ងៃ កុមារអាចទៅរៀនបានមួយម៉ោង។ កុមារត្រូវសរសេរ និងចាំអក្សរឲ្យបាន៥តួ។ នៅពេលដែលកុមារនឹកឪពុកម្ដាយ អាចសុំច្បាប់ប្រធានកងមួយឬពីរថ្ងៃទៅលេងឪពុកម្ដាយបាន។ ខ្ញុំនៅក្នុងកងកុមាររហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយចូលមក ទើបខ្មែរក្រហមរំសាយកងកុមាររបស់ខ្ញុំឲ្យមករកជួបជុំគ្រួសារវិញ។ ខ្ញុំនិងម្ដាយបានបន្តរត់គេចគ្រាប់ពីផ្លោង។ នៅពេលនោះប្រជាជនជាច្រើននាក់បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតនៅតាមផ្លូវដោយសារអត់អាហារ។ នៅឆ្នាំ១៩៨៣ ខ្ញុំបានរៀបការ។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែលខ្ញុំបានពិការជើងម្ខាង។ បន្ទាប់មក តាម៉ុក ឲ្យខ្ញុំមកនៅភូមិស្រះឈូក។ តាម៉ុក បានឲ្យខ្ញុំនៅបើកត្រាក់ទ័រដឹកអង្ករយកទៅឲ្យកងទ័ពនៅសមរភូមិមុខ។ ក្រៅពីបើកត្រាក់ទ័រ ខ្ញុំត្រូវទៅច្នៃមីននៅភូមិទឹកជុំ។ កាលណោះមានមនុស្ស៧នាក់បានស្លាប់ដោយសារផ្ទុះមីនពេលកំពុងច្នៃ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកប្រពន្ធរបស់ខ្ញុំក៏ឈប់ឲ្យខ្ញុំទៅកែច្នៃមីនទៀត។
បាវ ណាង
បាវ ណាង ភេទស្រី អាយុ៦១ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅក្នុងភូមិព្រៃខ្លា ស្រុកកោះអណ្ដែត ខេត្តតាកែវ។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងភូមិទួលសាលា ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
កាលពីសម័យសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ខ្ញុំនៅតូចៗណាស់។ គ្រួសាររបស់ខ្ញុំប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ បងប្រុសរបស់ខ្ញុំ៤នាក់បានចូលធ្វើបដិវត្តន៍ជាមួយខ្មែរក្រហម។ ចំណែកខ្ញុំ និងប្អូនៗរួមទាំងម្ដាយរស់នៅក្នុងសហករណ៍នៅក្នុងភូមិព្រៃខ្លាដដែល។ នៅពេលដែលម្ដាយឪពុកខ្ញុំចេញទៅធ្វើការលើកភ្លឺស្រែ ស្ទូងស្រូវ ខ្ញុំជាអ្នកនៅមើលថែប្អូនៗ ។ នៅពេលម៉ោងឈប់សម្រាក ទើបម្ដាយរបស់ខ្ញុំយកអាហារមកឲ្យខ្ញុំនិងប្អូនៗហូប។ បន្ទាប់ពីយកអាហារឲ្យខ្ញុំនិងប្អូនហើយម្ដាយខ្ញុំត្រឡប់ទៅធ្វើការរហូតដល់ល្ងាច ទើបបានមកជួបជុំគ្នាវិញ។ នៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមអ្វីដែលខ្ញុំចាំមិនភ្លេចនោះគឺបងប្រុសខ្ញុំត្រូវបានបែកបាក់ពីគ្រួសារ ចំណែកការហូបចុកមិនបានគ្រប់គ្រាន់។ មុនពេលខ្ញុំមកដល់ស្រុកអន្លង់វែង ខ្ញុំធ្លាប់ដឹងថាអន្លង់វែងជាតំបន់សង្គ្រាម តំបន់គ្រាប់ផ្លោង និងមានអតីតខ្មែរក្រហមរស់នៅច្រើន។
ខ្ញុំសម្រេចចិត្តមករស់នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ដោយខ្ញុំមានបងប្រុសខ្ញុំរស់នៅទីនេះ។ ម្យ៉ាងទៀតខ្ញុំមិនមានដីធ្លីសម្រាប់ធ្វើស្រែចម្ការ និងដាំដំណាំនៅស្រុកកំណើត។ ខ្ញុំរួមទាំងគ្រួសាររស់នៅក្នុងភូមិទួលសាលានេះរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះទៅ។ ប្រជាជននៅទីនេះស្រឡាញ់រាប់អានគ្នាដូចបងប្អូន និងមិនមានការរើសអើងអ្នកចំណូលថ្មីដូចជារូបខ្ញុំទេ។ ខ្ញុំមិនចង់ឲ្យរបបខ្មែរក្រហមកើតឡើងម្ដងទៀតទេព្រោះនៅសម័យខ្មែរក្រហមលំបាកខ្លាំងណាស់។ សព្វថ្ងៃនេះការរស់នៅមានគឺធូរធាជាងមុន ថែមទាំងមានសេរីភាពក្នុងការរស់នៅក្នុងសង្គម។
សៀង ថេន
សៀង ថេន ភេទស្រី អាយុ៥៦ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិពាក់បង្អោង ឃុំត្រពាំងធំខាងជើង ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងភូមិថ្នល់ថ្មី ឃុំអន្លង់វែង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
កាលពីកុមារភាពខ្ញុំរស់នៅជាមួយឪពុកម្ដាយ។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧១ ខ្មែរក្រហមស្នើសុំឪពុកម្ដាយរបស់ខ្ញុំយកខ្ញុំទៅចូលក្នុងកងកុមារ។ ការងារដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើក្នុងកងកុមារ រួមមាន កាប់ទន្ទ្រានខែត្រ រែកដីដំបូក រើសអាចម៍គោ ធ្វើជាជីដាក់ស្រែ។ ខ្ញុំរែកជីដែលធ្វើហើយយកទៅដាក់ក្នុងស្រែ។ ក្នុងមួយក្រុមកុមារមានកុមារចំនួន១២នាក់។ កាលណោះសម្បូរណាស់ក្មេងៗដែលរត់ទៅរកឪពុកម្ដាយដោយក្ដីនឹករឭក។ កុមារខ្លះលួចទៅផ្ទះ ប៉ុន្តែពេលប្រធានកងកុមារចាប់បានគឺដាក់វិន័យឲ្យកុមារដែលលួចទៅជួបឪពុកម្ដាយឲ្យរែកដី។ ក្នុងមួយខែខ្ញុំសុំប្រធានកងទៅលេងឪពុកម្ដាយបាន២ដង។ ជារៀងរាល់ថ្ងៃកុមារអាចទៅរៀនបានមួយម៉ោងជាមួយគ្រូបង្រៀននៅក្នុងសហករណ៍។ គ្រូដែលបង្រៀនខ្ញុំជំនាន់នោះឈ្មោះ យ៉ាន ហើយគាត់គឺជាប្រធានកងកុមារដែរ។ ខ្ញុំនៅក្នុងកងកុមារហូបតែបបរ ចំណែកឯបាយវិញយូរៗទើបខ្ញុំបានហូបម្ដង។ បន្ទាប់មកទៀត កុមារដែលមានមាឌធំៗ ត្រូវដកឲ្យទៅមើលក្មេងៗវិញ។ កាលនោះខ្ញុំមាឌធំ ទើបប្រធានកងកុមារឲ្យខ្ញុំទៅមើលក្មេងៗតូចៗចំនួន៣នាក់។ ខ្ញុំត្រូវបញ្ចុកបាយ បបរ រៀបចំឲ្យក្មេងៗដេក រហូតដល់ម្ដាយក្មេងៗទាំងនោះមកពីច្រូតស្រូវវិញទើបខ្ញុំបានសម្រាក។ ការងារនោះគឺលំបាកណាស់ ព្រោះខ្ញុំមិនហ៊ានដើរទៅណាទេ ទោះបីខ្ញុំចង់ទៅដកដំឡូងមកហូប។ ខ្ញុំនៅមើលក្មេងៗអស់រយៈពេល២ខែ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយចូលមកដល់។ នៅពេលនោះម្ដាយរបស់ក្មេងៗ បានមកយកកូនៗពីខ្ញុំហើយរត់ចេញទៅ និងប្រាប់ខ្ញុំឲ្យរត់ទៅរកឪពុកម្ដាយខ្ញុំវិញ។ ក្រោយពីជួបម្ដាយហើយ ម្ដាយខ្ញុំរបស់ខ្ញុំនាំខ្ញុំរត់តាមប្រជាជនដទៃទៀតដែលមានយោធាខ្មែរក្រហម អមដំណើរ។ កាលណោះ យោធាខ្មែរក្រហមមិនឲ្យយើងបកក្រោយឡើយ។ ប្រសិនបើមានអ្នកជំនាស់គឺយោធាខ្មែរក្រហមបាញ់សម្លាប់ចោលភ្លាម។ យោធាខ្មែរក្រហមបានប្រាប់គ្រួសារខ្ញុំ រួមទាំងប្រជាជនទាំងអស់ធ្វើដំណើរតាមផ្លូវថ្នល់ជាតិលេខ២ និងលេខ៣ឆ្ពោះទៅទិញខាងលិចរហូតទៅដល់ភ្នំលះបង់។ ភ្នំលះបង់គឺជាភ្នំមួយដែលមានប្រជាជនស្លាប់ជាច្រើននាក់ ពីព្រោះគ្រួសារដែលមានឪពុកម្ដាយចាស់ជរា អ្នកកូនតូចដែលឡើងភ្នំមិនរួច គឺត្រូវទុកចោល។ ខ្ញុំនិងគ្រួសារមិនទាន់បានឡើងភ្នំទេ ស្រាប់តែមានអ៊ំម្នាក់មកប្រាប់គ្រួសារឲ្យគេចទៅទិញខាងកើតវិញ ប្រសិនបើទៅមុខទៀតប្រាកដជាស្លាប់។ ក្រោយមកទៀត មានកងយោធាខ្មែរក្រហមដែលផ្តាច់ខ្លួនចូលជាមួយកងទ័ពវៀតណាម បានប្រាប់ឲ្យយើងត្រឡប់ទៅស្រុកភូមិវិញ ព្រោះប្រទេសបានរំដោះ និងកុំភ័យខ្លាចទៀត។ ខ្ញុំរួមទាំងគ្រួសារក៏ធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ។ ពេលទៅដល់ភូមិខ្ញុំឃើញសុទ្ធតែកងទ័ពវៀតណាម ប៉ុន្តែកងទ័ពវៀតណាមមិនធ្វើបាបយើងទេ ថែមទាំងប្រាប់ឲ្យយើងរស់នៅផ្ទះសម្បែង។
ខៀវ ថន
ខៀវ ថន ភេទប្រុស អាយុ៦០ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិសំរោង ឃុំមនោរម្យ ស្រុកថ្ពង ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ សព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងភូមិទួលគ្រួស ឃុំថ្លាត ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
នៅក្នុងជំនាន់ខ្មែរក្រហម ខ្ញុំបានចូលរួមធ្វើជាកងកុមារ។ ខ្ញុំរែកដី កាប់ទន្ទ្រានខែត្រធ្វើជី និងកាប់ដីដំបូក។ ខ្ញុំធ្វើការនៅក្នុងកងកុមារបានមួយរយៈ។ បន្ទាប់មកខ្ញុំក៏ចូលធ្វើជាកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅខាងភូមិភាគបស្ចិម។ ខ្ញុំនៅក្នុងកងពល១១៧ ដែលគ្រប់គ្រងដោយ តារុំ តានីម តានាង។ មុខសញ្ញាដែលខ្ញុំឡើងទៅវាយគឺ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ មួយរយៈក្រោយមក ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅឈរជើងនៅតាមព្រំដែន ដោយសារនៅឆ្នាំ១៩៧៦ និងឆ្នាំ១៩៧៧ មានជម្លោះនៅតាមព្រំដែនវៀតណាម។ ចាប់តាំងពីខ្ញុំទៅឈរជើងនៅតាមព្រំដែន ខ្ញុំបានដាច់ទំនាក់ទំនងពីឪពុកម្ដាយបងប្អូន។ ក្រោយមក យោធាខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមវាយជាមួយកងទ័ពវៀតណាម។ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ១៩៧៨ ការវាយប្រយុទ្ធកាន់តែខ្លាំងក្លា ហើយដោយសារយោធាខ្មែរក្រហម មានចំនួនតិចជាងកងទ័ពវៀតណាម ទើបបណ្តាលឲ្យយោធាខ្មែរក្រហមត្រូវស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់។ យោធាខ្មែរក្រហមវាយទប់កងទ័ពវៀតណាមនៅព្រំដែន ប៉ុន្តែនៅខេត្តក្រចេះយោធាខ្មែរក្រហមមិនអាចវាយទប់ទល់ និងរុញច្រានកងទ័ពវៀតណាមទៅក្រោយវិញបានទេព្រោះកងទ័ពវៀតណាមមានចំនួនច្រើន។
នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ខ្ញុំបានរត់ទៅនៅក្នុងព្រៃ ក្នុងខេត្តរតនគិរី។ កងទ័ពខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមបាក់បែកគ្នា និងខ្វះខាតស្បៀងអាហារហូបចុក។ ដើម្បីបានរស់បន្ត ខ្ញុំរួមទាំងប្រជាជន កងទ័ពដែលនៅសេសសល់បាននាំគ្នាជីកដំឡូង មើមក្ដួច យកមកធ្វើអាហារហូបនៅក្នុងព្រៃខេត្តរតនគិរីដើម្បីរងចាំដំណឹងពីខាងខ្មែរក្រហម។ កម្លាំងដែលនៅក្នុងព្រៃមានទាំងប្រជាជន និងកងទ័ពចំនួន៦០០នាក់។ មកដល់ឆ្នាំ១៩៨០ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់មុំបី ឬហៅថាទន្លេរពៅ។ ការធ្វើដំណើរតាមផ្លូវខ្ញុំជួបការលំបាកច្រើនណាស់ រហូតដល់មានកងកម្លាំងខ្មែរក្រហម ចុះមកទទួលខ្ញុំ។ ពេលទៅដល់ទីនោះហើយខ្មែរក្រហមបានយកអាហារហូបចុកមកបំប៉នប្រជាជន និងកងទ័ពដែលទើបទៅដល់។ កងទ័ពមានអាវុធច្រើនជាងមុនក្នុងការវាយតទល់ជាមួយវៀតណាម ព្រោះអាវុធទំនើបនិងសម្បូរបែបដូចជា៤០,៤៧,៦៧ និងគ្រាប់បែក រួមទាំងមានកងនារីដឹកជញ្ជូន។ កងទ័ពខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមវាយទប់ទល់ជាមួយកងទ័ពវៀតណាមរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៥។ បន្ទាប់ពីវៀតណាមវាយចូលខ្លាំង ខ្ញុំរួមទាំងកងទ័ពបានរត់មកនៅភ្នំ១០០៣ វិញ ដោយមាន តាម៉ុក គឺជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ ខ្ញុំបន្តនៅ១០០៣ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ មានការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសបញ្ចប់សង្រ្គាម។ បន្ទាប់បងប្អូនប្រជាជនដែលរស់នៅលើភ្នំដងរែកបានចុះមកធ្វើស្រែចម្ការនៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ដោយតាម៉ុក គឺជាអ្នកចែកដីធ្លីសម្រាប់ធ្វើផ្ទះសម្បែងរស់នៅ។
ឡុង ចាន់ថន
ឡុង ចាន់ថន ភេទប្រុស អាយុ៥៥ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិជ្រៃ ឃុំទឹកវិល ស្រុកពួក ខេត្តសៀមរាប។ ចាន់ថន សព្វថ្ងៃរស់នៅភូមិថ្នល់ថ្មី ឃុំអន្លង់វែង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ ចាន់ថន បានចែករំលែករឿងរ៉ាវរបស់គាត់ដូចខាងក្រោម ៖
កាលពីជំនាន់ខ្មែរក្រហម ខ្ញុំមានអាយុប្រហែលជា១០ឆ្នាំ។ ខ្ញុំត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យចូលធ្វើជាកងកុមារនៅក្នុងភូមិអណ្ដូងតាអោន ឃុំគោកធ្លកលើ ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ ចំណែកឪពុកខ្ញុំ និងបងប្អូនខ្ញុំផ្សេងទៀតត្រូវបានខ្មែរក្រហមបញ្ចូនឲ្យទៅធ្វើការនៅកងចល័ត។ ការងារខ្ញុំនៅពេលនោះខ្មែរក្រហមបានប្រើឲ្យខ្ញុំឃ្វាលគោនៅខែវស្សា ហើយកាប់ដីដំបូកធ្វើជី និងរើសគួរស្រូវនៅខែប្រាំង។ ចំណែកការហូបចុកនៅជំនាន់នោះគឺខ្ញុំហូបចុកបានគ្រប់គ្រាន់ ដោយសារតែមេភូមិអណ្ដូងតាអោន យកចិត្តទុកដាក់ចំពោះការហូបចុករបស់ប្រជាជន។ កាលនោះខ្ញុំពុំចាំថាគាត់ឈ្មោះអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែដោយសារតែចិត្តល្អសន្ដោសប្រណីរបស់គាត់នៅពេលនោះ គាត់ក៏ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចោទថាក្បត់។ នៅក្នុងជំនាន់នោះអ្វីដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំចងចាំមិនភ្លេច គឺខ្ញុំបានប្រទះឃើញសាកសពជាច្រើនដេកស្លាប់ ហើមស្អុយពេញមាត់ទឹកបារាយណ៍ ខេត្តសៀមរាប។ សាកសពទាំងនោះសុទ្ធតែប្រជាជនដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមកុហកថា ឲ្យទទួលសម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ប៉ុន្តែការពិតគឺយកមកសម្លាប់ចោលទាំងអស់។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ កងវៀតណាមចូលមកប្រទេសកម្ពុជាខ្ញុំ បានរត់ភៀសខ្លួនមកនៅផ្ទះវិញ។ ពេលនោះក្នុងភូមិខ្ញុំចាប់កើតមានការចលាចលដោយសារខ្មែរក្រហមយកភូមិអណ្ដូងតាអោនជាទីតាំងវាយព្រលានយន្តហោះ។ ដូច្នេះប្រជាជនមិនហ៊ានរស់នៅទេ។ ប្រជាជនរត់ចេញពីផ្ទះសម្បែងទៅដេកនៅតាមផ្លូវជាតិលេខ៦។ អស់រយៈពេលមួយសប្ដាហ៍ក្រោយពេលដែលភាពការណ៍ស្ងប់ស្ងាត់ ទើបយើងហ៊ានចូលទៅក្នុងភូមិវិញ។
នៅឆ្នាំ១៩៨៤ ខ្ញុំមានអាយុ១៦ឆ្នាំខ្ញុំក៏ចូលធ្វើជាកងទ័ពសាធារណរដ្ឋកម្ពុជា។ ក្រោយមកខ្ញុំក៏ត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យមកកាន់អន្លង់វែង នៅឆ្នាំ១៩៨៨។ ខ្ញុំនៅឈរជើងការពារនៅព្រំដែនខ្មែរ-ថៃបាន៥ខែ ខ្ញុំក៏លួចរត់មកផ្ទះនៅចុងឆ្នាំ១៩៨៨។ ប៉ុន្តែខណៈពេលដែលរត់មកនោះ ខ្ញុំក៏បានជួបនឹងខ្មែរក្រហមពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ខ្ញុំក៏លែងហ៊ានបន្តដំណើរទៅមុខទៀតដោយសារខ្លាចខ្មែរក្រហមសម្លាប់។ ខ្ញុំនៅតស៊ូជាមួយខ្មែរក្រហមដល់ថ្ងៃទី២០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៨ ខ្ញុំក៏ ផ្ដាច់ខ្លួនរួមរស់ជាមួយនឹងរាជរដ្ឋាភិបាលវិញ។
ស្រី សុខ
ស្រី សុខ ភេទប្រុស អាយុ៧២ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅស្រុកកោះធំ ខេត្ដកណ្ដាល។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងភូមិទួលសាលា ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ។ សុខ បានរៀបរាប់ថា៖
ខ្ញុំរស់នៅក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្ដនិយម នៅពេលខ្ញុំមានអាយុប្រហែល១៨ឆ្នាំ។ ក្រោយមកក៏មានការបំផុសបំផុលឲ្យប្រជាជននៅក្នុងភូមិចូលរួមជាមួយចលនាខ្មែរក្រហម បន្ទាប់ពីមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ ចេញពីតំណែងព្រះប្រមុខរដ្ឋ។ ភ្លាមៗនោះ ខ្ញុំមិនទាន់បានចូលរួមក្នុងចលនាខ្មែរក្រហមទេ។ រយៈពេលប្រមាណ៥ខែក្រោយមក ទើបខ្ញុំបានសម្រេចចិត្ដចូលរួមជាមួយខ្មែរក្រហម។ នៅមុនពេលនៃការចូលរួមជាមួយចលនានេះ ខ្ញុំបានកត់សម្គាល់មើលពីបាតុភូតនៃផ្កាយដុះកន្ទុយជាបន្ដបន្ទាប់ធ្លាក់ពីលើមេឃ ដែលសន្មត់ថាប្រទេសជាតិរបស់យើងប្រាកដជាមានរឿងមិនល្អកើតឡើង។ ក្រោយមកទៀត ខ្ញុំឃើញរឿងរ៉ាវទាំងនោះបានកើតឡើងពិតប្រាកដមែនដោយឧទ្ធម្ភាគចក្រប្រមាណ១០០គ្រឿង បានហោះ ចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ពេលមួយ ខ្ញុំបានទៅនេសាទត្រីនៅក្នុងព្រែកដូចសព្វមួយដង ប៉ុន្ដែសំណាងអាក្រក់ កងទ័ព លន់ នល់ ចាប់ខ្លួន និងដកហូតលុយកាក់ និងចាប់ខ្លួន។ ក្រោយមកទៀត យើងត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យធ្វើដំណើរថ្មើរជើងតាមបណ្ដោយមាត់ព្រែកទៅកាន់តំបន់ដីក្រហមនៅទួលបាក់ភ្លើង។ ក្រោយមកយើងត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ ប្រជាជនក្នុងស្រុករបស់ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមបង្កើតជាកងជីវពលតស៊ូ។ យើងរត់ទៅលាក់ខ្លួននៅក្នុងព្រៃ ដើម្បីគេចចេញពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់កងទ័ព លន់ នល់។ ខ្ញុំឃើញកងទ័ព លន់ នល់ បានធ្វើបាបប្រជាជនខ្លាំងពេក ខ្ញុំក៏បានចាកចេញពីផ្ទះ ទៅចូលតស៊ូជាមួយចលនាខ្មែរក្រហម។ កាលណោះ មេខ្មែរក្រហមម្នាក់ឈ្មោះ គួក ដែលមានដំណើរប៉ាក់ពាចៗ និងមានចរិតម៉ឺងម៉ាត់។ នៅពេលប្រយុទ្ធគ្នាកងកម្លាំងរបស់យើងទទួលរងរបួសជាច្រើននាក់ ដែលបង្ខំចិត្ដឲ្យយើងដកកងទ័ព។ ខណៈពេលនោះ ខ្ញុំបានត្រូវរបួសចំត្រង់ឆ្អឹងជំនី។ អង្គភាពបានបញ្ជូនខ្ញុំទៅព្យាបាលនៅពេទ្យកំពង់គរ។ ក្រោយជាសះស្បើយ ខ្មែរក្រហមបានដាក់ឲ្យខ្ញុំរស់នៅក្នុងមន្ទីរពិការ។ ខ្ញុំបានដឹកនាំកុមារធ្វើការដាំដើមចេក ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់កងកម្លាំងនៅសមរភូមិមុខ។ ក្រោយមកនៅពេលមានការគ្រប់គ្រង និងវិសុទ្ធកម្មពីកម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតី មេអង្គភាពរបស់ខ្ញុំក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដែរ។
អត្ថបទ និង រូបថត ៖ សួត វិចិត្រ, មេក វិន និង ហ៊ាន ពិសី អ្នកស្រាវជ្រាវមជ្ឈមណ្ឌលសន្តិភាពអន្លង់វែង។
